شماره‌ دوم از دوره‌ چهارم مجله‌ نسخ خطی اسلامی

این شماره شامل ۴ مقاله در موضوعات مختلف مربوط به نسخ خطی به شرح زیر است.

مقاله‌ی نخست: نسخ خطی فارسی و هندو فارسیِ الکساندر کِگل/ ایوان زانتو

هنگامی که میراث الکساندر(ساندو) کِگل(۱۹۲۰-۱۸۶۲) در سال ۱۹۲۵ به مجموعه‌ی شرقی کتابخانه‌ی آکادمی علوم مجارستان اضافه گردید تعداد منابع فارسی این آکادمی تقریباً دو برابر شد و جایگاه این مجموعه به عنوان بهترین مجموعه‌ی دست‌نوشته‌های فارسی در مجارستان ارتقاء و اهمیت بین‌المللی آن افزایش یافت. از نقطه نظر یک ایران‌شناس، هیچ کتابخانه‌ی شخصی در مجارستان نتوانست به اندازه‌ی کتابخانه‌ی کگل این تعداد منابع فارسی داشته باشد. این کتابخانه غیر از هزاران کتاب چاپی، ۵۹ دست‌نوشته‌ی فارسی دارد که عمدتاً ریشه‌ی هندی دارند[در هند کتابت شده یا سابقاً در هند نگهداری می‌شد].

جدا از تعداد؛ کتابخانه‌ی فارسی کگل از چندین حیث شایستگی و ارزش دارد. اول اینکه به نظر می‌رسد که مواد و منابعی که او گرد‌آوری نموده تنها مجموعه‌ی فارسی در مجارستان است که با روش و از رویِ اسلوب و قاعده جمع‌آوری شده است. این مجموعه در حالی که تملایات و سلائق گرد‌آورنده‌اش را باز‌ می‌تاباند، اما یک کتابخانه‌ی مرجع قابل قبول و معقول برای زمینه‌ها و دوره‌های مشخص و معینی از ادبیات فارسی و بیش از همه فرهنگِ ادبی فارسی‌زبان هند است. دوم اینکه برخی اقلام تکی و منفرد در این مجموعه هست که به خاطر ارزش و اهمیت خود اثر قابل توجه هستند[نه اینکه چون در این مجموعه قرار دارند ارزشمند هستند]. به عنوان مثال، قدیمی‌ترین نسخه‌ی خطی فارسی تاریخ‌دار در مجارستان، دست‌نویسی از کلیه و دمنه‌ی نصر‌الله[منشی] به تاریخ ۷۱۹ هجری/۱۳۱۹ میلادی است. نکته‌ی سوم و پایانی اینکه اطلاعاتی که کگل در مورد تاریخچه‌ی برخی از نسخ خطی مانند مالکیت و اهداء ارائه می‌نماید ارتباطات گسترده و دامنه‌دار علمی وی را با پژوهشگران اروپایی نشان می‌دهد. وجود اسامی دانشمندانی چون چارلز شِفِر، پاول هُرن و هارالد راسموسن در میان مالکان قبلی این نسخ خطی دلیلی بر این مدعا است. مقاله‌ی حاضر به معرفی و تحلیل جنبه‌های فوق‌الذکر این مجموعه می‌پردازد.

The Persian and Indo-Persian Manuscripts of Alexander Kégl/ Iván Szántó

مقاله‌ی دوم: بین حلب و صعده؛ دست‌به‌دست شدن کتاب عالِم شیعی-ابن بطریق حلی-در میان زیدیان/ حسن انصاری و زابینه اشمیتکه

در مقاله‌ی حاضر دست‌نوشته‌ای مشتمل بر سه نسخه‌ی خطی مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد. بخشی از این نسخه‌ی خطی توسط دانشمند معروف یمنی به‌نام عبد‌الله بن زید عنسی(درگذشته در سال ۶۶۷ هجری/۱۲۶۸ میلادی) و بخشی دیگر توسط برادر‌زاده‌اش- محمد به اسعد- به رشته‌ی تحریر درآمده است. این سه نسخه‌ی خطی دربردارنده‌ی عبارت و آیات قرآنی در خصوص حمایت و دفاع از امامت و فضیلت امام علی بن ابی‌طالب[علیه السلام] و اهل بیت[علیهم السلام] و همچنین احادیث پیامبر اسلام[صلی الله علیه و آله و سلم] در همین موضوع است که از میان کتب حدیثی اهل سنت گزینش شده است.

کتاب العمده، تألیف ابن بطریق حلی-مؤلف شیعه‌ی دوازده‌امامی(درگذشته در سال ۶۰۰ هجری/ ۱۲۰۴-۱۲۰۳ میلادی یا ۶۰۱ هجری/ ۱۲۰۵-۱۲۰۴ میلادی)- در طول تاریخ در میان زیدیان دست‌به‌دست شده است. کتاب مذکور که یکی از همین سه نسخه است در این مقاله مورد بررسی مفصل قرار می‌گیرد. بررسی‌ها و مطالعات نشان می‌دهد که این متن و نیز کتاب مناقب علی ابن ابی‌طالب[علیه السلام]، تألیف ابن مغازلی(درگذشته در سال ۴۸۳ هجری/۱۰۹۰ میلادی)، منابع اصلی زیدیان یمن را تا زمان امام المنصور بالله عبد‌الله بن حمزه(درگذشته در سال ۶۱۴ هجری/ ۱۲۱۷ میلادی) تشکیل می‌داد.

Between Aleppo and Ṣaʿda: The Zaydī Reception of the Imāmī Scholar Ibn al-Biṭrīq al-Ḥillī/Hassan Ansari; Sabine Schmidtke

مقاله‌ی سوم: به سوی ویرایشی جدید از کتاب الإشارات و التنبیهات ابن سینا/ یوپ لامیر

تقریباً به مدت ۸ قرن مُخَلّص فلسفی ابن سینا به‌نام کتاب «الإشارات و التنبیهات» به عنوان کتاب درسی در مدارس مورد استفاده قرار می‌گرفت. اگرچه این کتاب به شکل مختصر و موجز نگاشته شده بود، اما بیشترین شروح و حواشی بر این اثر ابن سینا نوشته شده است. ظرف ۱۵۰ سال اخیر بار‌ها و بارها متن اشارات همزمان با یکی از شرح‌ها یا اکثر شرح‌های آن به چاپ رسیده است، اما هیچ یک از این چاپ‌ها قابل اعتماد نیست. همچنین تعدادی تصحیح نیز از این کتاب وجود دارد که ارزش آن‌ها هنوز بررسی نشده است. مقاله‌ی حاضر در صدد پر کردن چنین خلأی است و به این نتیجه می‌رسد که به تصحیحی جدید و قابل اطمینانی نیاز جدی و شدید احساس می‌شود.

Towards a New Edition of Avicenna’s Kitāb al-Ishārāt wa-l-tanbīhāt/ Joep Lameer

مقاله‌ی چهارم: دست‌نوشته‌ای فارسی در کتابخانه‌ی کاخ هوییس برگ، اِس-هیرینبرگ، هلند/ گابریل وان دن برگ

دست‌نویسی مذهب و مصور از دیوان شاعر ایرانی-حافظ(تقریباً ۱۳۹۰-۱۳۱۵ میلادی)- که در کشمیر در اواخر قرن هجدهم کتابت و تذهیب شده است موضوع این مقاله می‌باشد. تاریخچه و محل کتابت این دست‌نوشته و ماهیت مجموعه‌ی کتابخانه‌ی کاخ هوییس برگ که این دیوان در آنجا نگهداری می‌شود نیز بحث و گفتگو می‌شود. در این مقاله جایگاه حافظ در ادبیات فارسی بسیار مورد توجه می‌باشد. در این نسخه‌ی خطی ۴۰ نقاشی تذهیب‌شده(مینیاتور) وجود دارد که به‌طور مجمل معرفی شده‌اند و موضوعات این نقاشی مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند.

A Persian Manuscript in the Library of Huis Bergh Castle,’s-Heerenberg, The Netherlands/ Gabrielle van den Berg

شماره‌ی بازیابی

گفتنی است که چکیده‌ی مقالات این شماره به فارسی برگردانده شده و در حال حاضر در  پایگاه اطلاعاتی کتابخانه‌ی مجلس(آذرسا) موجود است. این شماره از مجله با شماره‌ی بازیابی

 Z 6611. I84 v.4 n.2 2013

قابل دستیابی در کتابخانه‌ی ایران‌شناسی مجلس شورای اسلامی است.

نسخه‌ی الکترونیکی

نسخه‌ی الکترونیکی این شماره به نشانی زیر در اینترنت موجود است.

http://booksandjournals.brillonline.com/content/journals/1878464x/4/2

مشخصات این شماره به انگلیسی

Journal of Islamic Manuscripts, Volume 4, No. 2, 2013

مجید سائلی

کتابخانه ایرانشناسی مجلس شورای اسلامی

منبع