نوع اثر مقاله
دانشگاه براون[۱]در شهر پراویدنس در ایالتِ رودآیلند[۲] در ایالات متحده امریکا قرار دارد. در کتابخانه و نگارخانه (گالری) این دانشگاه با نام کتابخانه جان های [۳](JHL)، مجموعهای بسیار نفیس از نسخ خطی قرآنی کهن و دستنویسهای هنری عربی، فارسی و ترکی، در قالب کتابخانه دیجیتال، به معرض نمایش عموم گذاشته شده است که برای دانشجویان ایرانی که در زمینه جنبههای هنری نسخههای خطی، مانند نقاشیها، نگارهها و خوشنویسیها، پژوهشی انجام میدهند، بدون تردید میتواند رهاوردِ خوبی داشته باشد.
این مجموعه نفیس هنری، پیشتر، متعلّق به کلکسیونِ میناسیان بوده است و به لحاظ نفیس بودن، از اهمیت ویژهای برخوردار است. این کلکسیون از سوی فقید کرکور میناسیان[۴]، عمدتاً از مناطق آسیای مرکزی، جنوبی و جنوب غربی، جمع آوری شده است؛ وی فروشنده فعال آثار باستانی اسلامی در خاورمیانه، در نیویورک و پاریس بود. بخشی از آثار باستانی این کلکسیونر، شامل دستنویسهای خوشنویسی و نسخههای خطی مینیاتوری و هنری فارسی، در سال ۱۹۴۳ به کتابخانه کنگره امریکا اهدا گردید و بخش دیگری نیز (همین مجموعه)بعدها به تدریج تا سال ۱۹۹۷، از طرف دخترِ دانشمند و علاقمند به هنر اسلامی و ایرانی او، آدرینا میناسیان[۵]، گویا در قالبِ اهدا، به دانشگاه براون، انتقال یافت.
در میان این مجموعه برگهایی نفیس از قرآن کریم به خطّ کوفی متنوّع دیده میشود که قدمتِ برخی از آنها، به قرن دهم میلادی برمیگردد. همچنین در فارسیاتِ این مجموعه نفیس، دستنویسها و مرقعاتی در موضوعاتِ نقاشی، آثار مینیاتوری، مرقعاتِ خوشنویسی، تاریخ علم، صنعت، فناوری، صنایع دستی، صنایع نظامی و جنگاوری و امثال آن قابل مشاهده و مطالعه است.در میان این آثار، قطعاتی بسیار نفیس نیز مشتمل بر مینیاتورها و نقاشیهایی به خامه استاد بهزاد و رضا عباسی و نیز مرقعاتی در خوشنویسی به قلم کمال الدین، میرعلی حسینی، میرداماد، و فخری دیده میشود که بر غنا و نفاستِ این مجموعه افزوده است. به نظر میرسد این گالری، نخستین کلکسیونی برای نسخ خطی فارسی و ایرانی در امریکا باشد که دقیقترین و غنیترین اطلاعات را از زمینه نسخ خطی هنری، در قالبی تخصصیتر، به خصوص در رابطه با دورههای ادبیات تطبیقی و مطالعات قرون وسطی، برای دانشجویان، ارائه میدهد.
باید دانست که استارتِ فهرستنویسی و طراحی این کتابخانه دیجیتال، بر پایه دستنویسهای فقید آقای میناسیان، تحتِ اشراف فقید پروفسور دیوید پینگری، در قالب یک پروژه تحقیقاتی و با حمایت مالی “کمیته امریکایی برای دستنویسهای آسیای جنوبی (ACSAM)” از سال ۱۹۹۹ کلید خورد.
در میان این گنجینه گرانبها و نفیس،شاهکارهایی مشتمل بر ۲۰۰ برگ از انواع نسخههای خطی قرآنی بسیار نفیس و کهن، دیده میشوند که تاریخ کتابت آنها به قرون هشتم تا شانزدهم میلادی (= سدههای دوم تا دهم هجری قمری) برمیگردد.
قرآنهای مجموعه میناسیان، مجموعهای غنی مشتمل بر نمونههایی از روندِ توسعه خطّ عربی هستند که بیننده میتواند در عین حال جنبههای اشراق را در قرون نخستین اسلامی به همراه تغییراتِ سبکهای آنها، به وضوح ببیند. برای نمونه ببینده، بر اساس این اسناد میتواند، قدرتِ خاص تغییر سلیقه هنری که در تکامل تدریجی خطّ کوفی مربوط به اوایل دوره عباسی (حـ ۷۵۰-۱۰۰۰ میلادی) نهفته، به کمال از لحاظ زیباییشناختی، مشاهده و مطالعه نماید.
قدیمیترین برگ قرآنی خطّ کوفی اولیه کلکسیونِ میناسیان، بنابر تخمین کارشناسان، به نیمه نخست قرن هشتم میلادی (= سده دوم هجری)، یعنی ۱۲۰۰-۱۳۰۰ سال پیش از این،بر میگردد که قاعدتاً بایستی مربوط به دوره سلسله حاکمان اموی و عباسی بوده باشند.
ـ برای مشاهده نفائس قرآنی این مجموعه (کتابتِ قرون ۸-۱۰ میلادی) لینکهای ذیل ملاحظه گردد:
Qur’an, Surat al-Nisa’ [۴] …۱۳۶-۱۴۱… ink on parchment, 8-10th c.
Qur’an, Surat al-Ahqaf [46] …۱۵-۱۷… ink on parchment, 8-10th c.
Qur’an, Surat al-Kahf [18] …۹۱-۱۱۰ ink on parchment, 8-10th c.
ـ برای مشاهده تمامی ۲۰۰ برگ از قرآنهای هنری این کلکسیونِ نفیس اینجا
ـ برای جستجوی متنوع در نسخ خطی قرآنی از طریق انواع آیتمها و سبکها اینجا
نمونههایی از سبکهای کتابت قرآنها:سبک دوره عباسی D.IV (1
سبک دوره عباسی B.II (14 سبک دوره عباسی D.I(2 سبک دوره عباسی D.II(9 سبک دوره عباسی D.IV(34 سبک دوره عباسی D.V(7 سبک دوره عباسی E.I(9 عباسی نوع فرعی D.Va(1 دستخط کلاسیک (۶۳) |
خط جلیل المحقق (۱۲)خط جلیل التوقیع (۳۱)
خط جلیل الثلث (۲) خط کوفی (۱۴۱) خط محقق (۷) خط نسخ (۱) سبک جدیدNS.I (58) سبک جدیدNS.III(9) خط ریحان (۴) خط ثلث (۷) |
ـ برای مشاهده برگهای قرآنها به ترتیبِ تاریخ کتابتِ آنها:
بخش دیگر از موادّ دیجیتالی این مجموعه نفیس (میناسیان)، اختصاص به نقاشیها، نگارهها (مینیاتورها)، مرقعات خوشنویسی و دیگر قطعات هنری است که بخش قابل توجهی از آنها به فرهنگ و میراث ایران تعلّق دارد. ویژگی بیشتر این دستنویسها و آثار هنری ـ بیشتر در قالبِ نقاشی و مینیاتور ـاغلبِ آنها دارای مضامینی برگرفته از داستانهای فارسی و هندی است؛ از جمله این داستانها، میتوان به برخی متنهای کلاسیک ایرانی، همچون شاهنامه فردوسی، اشاره نمود؛ البته در کنار این آثار ایرانی و فارسی، میتوان نگارهها و نقاشیهایی متعددی نیز مربوط به ملل دیگر شرق و غرب، مشاهده نمود.
ـ برای دسترسی به دادههای دیجیتالی این مجموعه نفیس و هنری، فهرستِ موضوعی ذیل میتواند راهنمای خوبی باشد:
مضمونِ تصاویر: |
مواد و تکنیکها: |
سبکها و نوعها:
|
ـ برای مشاهده کلّ تصاویر هنری (نقاشیها، نگارهها و …) موجود در دانشگاه براون اینجا
برای اطلاعات بیشتر درباره این کلکسیون نفیس اینجا
با تشکر از راهنمایهای خانم دکتر اوین کروپف (Evyn Kropf)، کتابدار و سرپرست مجموعه دستنویسهای اسلامی در دپارتمان مطالعاتِ خاور نزدیکِ دانشگاه میشیگان در ایالات متحده امریکا.
حسین متّـقی
منبع: بساتین
[۱]. Brown University
[۲].Providence, Rhode Island
[۳]. John Hay Library
[۴]. Kirkor Minassian
[۵]. Adrienne Minassian
لطفا نظر خود را در مورد این مطلب بنویسید
نظرات شما
نظری برای این مطلب ثبت نشده است
مشاهده بیشتر
اطلاعات تماس
با عضویت در خبر نامه
از آخرین مطالب ما، باخبر شوید...