سه مقاله جدید درباره اقلیت شیعه‌مذهب در قاره آفریقا

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: شیعیان از مهم‌ترین اقلیت‌های مذهبی در قاره آفریقا به شمار می‌روند و حدود ۵ الی ۱۰ درصد از کل جمعیت مسلمانان این قاره را تشکیل می‌دهند. جمعیت‌های چشمگیری از شیعیان در کنگو، نیجریه، تانزانیا، مصر، سنگال و غنا حضور دارند. در کینشاسا پایتخت کشور کنگو که حدود ۸ میلیون نفر جمعیت دارد که نزدیک به ربع آنها شیعه‌مذهب‌اند. در نیجیره که پرجمعیت‌ترین کشور قاره آفریقاست و جامعه‌ای با تنوع مذهبی بالاست، شیعیان با ۵ الی ۱۰ میلیون نفر جمعیت یک اقلیت مهم در کنار اکثریت ۷۰ میلیون نفری سنی به شمار می‌روند. با توجه به حضور ادیان و مذاهب دیگر و جایگاه آنها در اقلیت و اکثریت، گروه‌های شیعه‌مذهب در هر منطقه جغرافیایی تاریخچه و پویایی‌های اجتماعی-سیاسی خاص خود را دارند.

اخیرا سه مقاله در نشریات علمی-پژوهشی بین‌المللی منتشر شده است که بر اقلیت‌های شیعه‌مذهب در دو کشور نیجریه و سنگال تمرکز دارد.

مقاله نخست را Musa Ibrahim از پژوهشگران مرکز مطالعات آفریقایی در دانشگاه فلوریدا در نشریه Islamic Africa (Volume 13: Issue 2) با عنوان «شکل‌گیری اقلیت‌های مسلمان درون یک محیط با اکثریت مسلمان: مورد گروه‌های شیعه در نیجریه» به چاپ رسانده است. این مقاله با تمرکز بر «الحرکه الاسلامیه فی نیجریه» که بزرگترین جمعیت شیعی در این کشور است به رشد شیعیان و روابط اجتماعی‌شان با یکدیگر و با اکثریت سنی‌مذهب پرداخته است. این مقاله بررسی می‌کند که چگونه این جنبش به رغم مخالفت دینی و سیاسی از سوی اکثریت سنی‌مذهب با استفاده از ساختار، شبکه‌ها و برنامه‌های اصلاحی خود به ترویج تشیع در میان توده‌ها می‌پردازد. شیعیان در کنار بحث‌های عقیدتی با سنی‌ها، خود را به یک جنبش دینی ساختاریافته تبدیل کرده‌اند و از این رو در چشم حکومت و هواداران سنی‌مذهب آن یک تهدید تلقی می‌شوند. این جایگاه بر پویایی‌های روابط بین اقلیت‌های شیعی و اکثریت سنی‌مذهب و واکنش‌هایشان به یکدیگر تاثیر می‌گذارد.

مقاله بعدی نیز از نویسنده پیشین در مجله Africa (Volume 52: Issue 5) چاپ انتشارات دانشگاه کمبریج با عنوان «رویارویی‌های مسلمانان سنی و شیعه و مسیحیان در شمال نیجریه» منتشر شده است. موسی ابراهیم در این مقاله بر چرخش افکار و آیین‌های ترکیبی بین مسلمانان شیعه و مسیحیان در جامعه نیجریه می‌پردازد. او معتقد است گروه‌های مذهبی اقلیتی در رویارویی با فشار گروه‌های اکثریت و برای مقابله با جایگاه حاشیه‌ای خود، آگاهانه تجارب مشترک و حس همبستگی با یکدیگر می‌آفرینند. مثلا شیعیان نیجریه مراسم مولد عیسی را با آیین‌هایی متفاوت از مسیحیان اما با دعوت و حضور مسیحیان برگزار می‌کنند. مواردی از واکنش گروه‌های صوفی‌مذهب به شیعیان نیز در این مقاله بررسی شده است.

و مقاله سوم با عنوان «سمن‌سازی به مثابه مشروعیت‌بخشی: “مهندسی” یک مدل توسعه اسلامی شیعی در سنگال» نوشته Mara A. Leichtman است که در مجله Islamic Africa (Volume 13: Issue 2) به چاپ رسیده است. نویسنده این مقاله معتقد است رهبران شیعه در سنگال مراکز دینی را به عنوان ان‌جی‌او (NGO) یا سمن به ثبت می‌رسانند که باعث تحول مادی و معنوی در مناطق و روستاهای پیرامونشان می‌شود. کسب جایگاه ان‌جی‌او باعث مشروعیت‌بخشی به فعالیت‌هایشان می‌شود و شبکه‌های گسترنده‌ای از پیروان را نسبت به منافع پایبندی به این آیین اقلیتی اقناع می‌کند. نویسنده با تحلیل محتوای تولیدی این گروه‌های شیعه که مخاطبان خاصی را هدف دارد، جهت‌گیری‌های اخلاقی شیعیان را برای ایفای نقش در توسعه جامعه سنگال بررسی می‌کند.