انقلاب مشروطه ایران و رهبری روحانی خراسانی (تاریخ مدرن فکری و سیاسی خاورمیانه)

انقلاب مشروطه ایران، نخستین جنبش سیاسی از این نوع در خاورمیانه‌ی قرن بیستم بود. این جنبش نمایانگر نقطه‌ی عطفی در تاریخ ایران بود زیرا از سوی روحانیون شیعه‌ای که در طول تاریخ به مفاهیم غربی با سوء ظن می‌نگرستید حمایت غیرقابل‌باوری را دریافت کرد هرچند برخی از آنان ادعا می‌کردند که مشروطه‌خواهی ضداسلام است. محمدکاظم خراسانی عهده‌دار رهبری این حمایت شد، فقیه مشهور شیعه که نقش حمایت از روحانیت در نظام سیاسی مدرن ایران را بر عهده داشت. فرزانه بر اساس تحلیل گسترده از متون مذهبی، فتواها و مقالات نوشته شده توسط خراسانی و دیگر مشروطه‌خواهان موافق و مخالف، تفسیری جامع و روشنگر از عمل‌گرایی دینی خراسانی را ارائه می‌کند. با وجود برخی از مخالفات‌ها از سوی هم‌رتبه‌های خویش، خراسانی از شکلی استدلال فقهی در هنگام ایجاد شریعت استفاده کرد که بر پایه‌ی عقل انسان بود تا بتواند از این طریق، حمایت خود را نه تنها مجلس ایران بلکه از قدرت سیاسی روحانیون نیز توجیه کند. وی در سراسر جامعه‌ی شیعه به عنوان عالم دینی چیره‌دست، معلمی ماهر و انسان دوستانی متعهد شهرت داشت که متوجه نارضایتی‌های اجتماعی- اقتصادی و سیاسی مردم شده و برای رسیدگی به آنها اقدام کرد. پافشاری خراسانی برای انجام اصلاحات پیشرونده، آغاز دوره‌ای جدید از مشارکت روحانیون در مشروطه‌خواهی در خاورمیانه را تسهیل نمود.

سید مهدی مصطفوی