بین عقل و وحی: حکمت‌های دوگانه سازگار: ترجمه انگلیسی «جامع الحکمتین» ناصر خسرو

این کتاب ترجمۀ کتاب جامع‌ الحکمتین ناصر خسرو است که از آثار مهمّ ادبی و فلسفی و مذهبی اسماعیلیه است. جامع‌ الحکمتین کتابیست در حکمت اسماعیلی به فارسی تألیف ناصر خسرو قبادیانی که در پاسخ به پرسشهای ابوالهیثم جرجانی که آنها را در قالب قصیده‌ای مطرح کرده بود نگاشته شده است. جرجانی از شخصیتهای ناشناخته در تاریخ فلسفه ایرانی-اسماعیلیست که در قرن چهارم می‌زیسته است.

در قصیده ۸۹ بیتی جرجانی ۹۱ پرسش فلسفی، منطقی، طبیعی، نحوی، دینی، و تأویلی مطرح شده است که خود قبل از پاسخگویی به آنها درگذشته است. علی بن اسد، دوست و حامی ناصر خسرو و امیر بدخشان از وی می‌خواهد که کتابی در شرح آن بنویسد و ناصر خسرو جامع الحکمتین را می‌نگارد که به تبعیر خودِ وی، بنیادش بر گشایش مشکلات دینی و معضلات فلسفی بوده و در آن حکمای دینی را با آیات قرآنی و اخباربندی و حکمای فلسفی و فضلای منطقی را با براهین عقلی مخاطب قرار داده است. بنابراین وجه تسمیۀ کتاب اینست که حاوی مباحث حکمت دینی اسماعیلی و فلسفه یونانی است.

جامع الحکمتین مشتمل است بر یک دیباچه و ۳۴ فصل. ناصر خسرو در فصل اوّل سبب تصنیف کتاب و نام آن و در فصل دوّم قصیدۀ جرجانی، در فصل سوّم اثبات صانع و توحید او را بنابر اقوال فلسفی و کلامی و دینی و در باقی فصول، جز فصل پایانی، در پاسخ به پرسشهای مذکور در قصیده به دو شیوۀ جداگانه پاسخ داده است: یکی مطابق آرای فیلسوفان یونان باستان نظیر ارسطو و افلاطون و دیگری بنابر اندیشه فاطمیان قاهره که وی مدّعی نمایندگی آنها بود.

جامع‌الحکمتین را محمّد معین و هانری کربن همراه با مقدمه‌هایی به فارسی و فرانسوی نخستین بار در سال ۱۳۳۲ منتشر کردند. این ترجمه پس از ترجمه‌های فرانسوی، عربی و مختصر انگلیسی صورت می‌گیرد و مترجم با نظر به اشکالات آنها کوشید، ترجمۀ بهتر و دقیقتری ارائه کند. ضمن اینکه ترجمۀ کامل آن به انگلیسی تاکنون منتشر نشده بود.

مترجم کتاب اریک اُرمزبی استاد مؤسسه مطالعات اسماعیلیه لندن است. سابق بر این نیز استاد و مدیر مؤسسۀ مطالعات اسلامی در دانشگاه مک گیل کانادا بوده است. اخیراً نیز کتابی دربارۀ غزالی با عنوان احیاء اسلام نوشته است و آثار و تعاملات زیادی در فلسفه اسلامی، کلام، و تصوّف دارد.