در راه خدا: فتوحات اعراب و ایجاد امپراتوری اسلامی

تنها در بیش از صد سال–از درگذشت محمد (صلی الله علیه و آله) در سال ۶۳۲ تا آغاز خلافت عباسی در سال ۷۵۰—پیروان پیامبر، سرتاسر خاورمیانه، شمال آفریقا و اسپانیا را در نوردیدند. ارتش‌های آنان، دولت‌های بسیار دوردستی همچون فرانک‌ها در اروپای غربی و امپراتوری تانگ در چین را تهدید می‌کرد. قلمرویی که آنان فتح کردند از امپراتوری روم در بیشترین حالت گسترش‌اش، بزرگتر بود و اعراب برای فتح آن تقریباً نیمی از زمانی که رومی‌ها صرف کرده بودند را هزینه کردند. قرن‌هاست که مورخان از چگونگی توانایی تسلط مجموعه‌ای از قبایل عرب بر بسیاری از امپراتوری، دولت‌ها و ارتش‌ها در چنین دوره ی کوتاهی، بهت زده شده‌اند. بیشتر منقولات درباره‌ی هجمه‌ی اعراب تقریباً تنها در منابع اولیه‌ی اسلامی که قرن‌ها بعد تألیف شدند ذکر شده و هدف از نگارش آن ها تبیین جایگاه برگزیده‌ی الهی اعراب است.

تاریخ پیشگام و جدید رابرت هویلند اطلاعات غنی مربوط به زندگی‌نامه‌‌ها را نه تنها از منابع متقدم اسلامی بلکه بسیاری از منابع غیرعربی که همزمان یا نزدیک با فتوحات مسلمان نوشته شدند را جذب و ادغام می‌کند. این کتاب در آغاز، تصویر گسترده‌ای از اواخر جهان کهن یعنی قبل از ظهور پیامبر (صلی الله علیه و آله) را ارائه می‌کند، جهانی که تحت سلطه‌ی دو ابرقدرت قرار دارد: بیزانس و ایران ساسانی. در بین این امپراتوری‌ها، یک هویت عربی متمایز ظهور کرد که ساکنان غرب عربستان را به نیرویی جنگاور و قدرتمند مبدل ساخت. همان‌گونه که هویلند نشان می‌دهد، اعراب بازیگران اصلی در این داستان‌اند با این حال، همه‌ی مردم در امتداد حاشیه‌ی امپراتوری بیزانس و ایران – خزرها، بلغارها، آوارها و ترک‌ها- در بازسازی نظم دنیای قدیم، نقش بسیار مهمی را ایفا کردند. دین جدیدی که محمد (صلی الله علی و آله) و جانشینانش مروج آن بودند فرصت را برای بسیاری از مردمی که سرزمین‌هایشان توسط اسلام فتح شده بود فراهم ساخت تا در ایجاد اولین امپراتوری اسلامی با اعراب مشارکت کنند. سرعت سیر مطالب در کتاب در راه خدا به خوبی تنظیم شده، جامع و بسیار خواندنی است که روایتی فراگیر از دوره‌ی دگرگونی در تاریخ جهان را ارائه می‌کند.

لینک کتاب در کتابخانه دیجیتالی مرکز

سید مهدی مصطفوی