دست‌نوشته‌های کهنِ زبان بلخی

کتاب دو جلدی اسناد بلخی، تألیف سیمز ویلیامز خدمتی است ارزشمند به زبانهای ایرانی از جهت زبان شناسی، تاریخ، جامعه شناسی تاریخی و مردم شناسی. این اثر اسناد حقوقی، اقتصادی و نامه هایی را در بر می گیرد که به زبان بلخی و خط یونانی نوشته شده است. این مدارک در اکتشافات آخرین دهه قرن بیستم در افغانستان، شمال هندوکش یافت شده اند. مؤلف نخستین کسی است که این اسناد را به دنیای علم معرفی می کند. نوشته ها حدود صد سند است که بیشتر آنها تاریخ دارند. تاریخ کهن ترین آنها به زمان شاپور دوم ساسانی و تاریخ جدیدترین به نخستین سالهای حکومت اسلامی (حدود سالهای ۷۳۹-۷۵۷ میلادی) است. از جمله اسناد مهم قراردادهای ازدواج، رسید معاملات کشاورزی، فروش زمین و ملک، اهداء زمین یا بنده، یا فروش بنده و کنیز و حتی آزاد کردن بندگان می باشند. جلد دوم شامل نامه هاست که با محتوای مطالب دولتی و خصوصی، روش نامه نویسی آن دوران و زبانی که بکار رفته را نشان می دهد – نامه ها متأسفانه تاریخ ندارند و بیشتر بر چرم نوشته شده اند. تعدادی نیز بر پارچه، بعضی از نامه ها را مؤلف با تاریخ فرضی (با استناد به محتوا) آورده است. اما بعضی پاره نامه اند با تاریخ نامشخص. اهمیت این اسناد در روشن کردن اوضاع اجتماعی و اقتصادی یک ناحیه مشخص در طول یک زمان مشخص است. ناحیه ای که نخست بخشی از حکومت ساسانی (با استقلال داخلی) و سپس بخشی از حکومت اسلامی شده، اما زبان و خط ملی خود را نگه داشته است. خط ملی که اقتباسی از خط یونانی میراث دویست سال حکومت جانشینان اسکندر بوده است و زبان بلخی که از گروه زبانهای ایرانی میانه شرقی است.