دیوان ابوالعتاهیه، بخش اول زهدیات

اسکار رشر(Oskar Rescher, 1884- 1972)، معروف به عثمان رشر پژوهشگر توانای آلمانی که به زبانهای عربی، ترکی و فارسی تسلط داشت. وی مجموعه‌های متعددی از شعر متقدم عربی را همراه با تحلیل‌های عالمانه به آلمانی ترجمه کرده است. رشر پس از رفت‌ و آمدهای پی در پی به کتابخانه‌های ترکیه، به طور رسمی در سال ۱۹۳۷م. شهروندی آن دیار را پذیرفت و به آیین اسلام تغییر کیش داد.
انگیزه راقم این سطور از رفتن به سراغ ترجمه حاضر، این سخن بروکلمان بود که گفته «ابوالعتاهیه در زهدیات خود متأثر از اندیشه‌های نصرانی بوده است و استاد رشر در ترجمه آلمانی دیوان وی این موضوع را تبیین کرده است»(تاریخ الأدب العربی، ترجمه عبدالحلیم النجار، ج.۲، ص. ۳۵)؛ علاوه بر این، در دائره المعارف قرآن مدخل «زبور» نویسنده تصریح کرده که ابوالعتاهیه از جمله شاعرانی‌ست که مضامین «زبور» در دیوان او انعکاس یافته. از این رو، برای یافتن نشانه‌ها و علائم تأثیرپذیری ابوالعتاهیه از اندیشه‌های نصرانی، سراغ ترجمه آلمانی آن رفتم. و خوشبختانه در تابستان امسال پرفسور نیهاف (Prof. Dr. Jannis Niehoff-Panagiotidis) نسخه‌ای از آن را از کتابخانه دانشگاه آزاد برلین به امانت برایم آورد.
اما نه در مقدمه کوتاه آن (۲ ص.) و نه در پاورقی‌های ترجمه سخنی راجع به تأثیرپذیری از افکار مسیحی مشاهده نکردم. عموم پاورقی‌های رشر راجع به نسخه بدلها، ذکر تلمیحات قرآنی و توضیح برخی لغات است؛ جز آنکه در کمتر از ده مورد به مضامین مشابه در سخنان عیسی مسیح در عهد جدید به طور خاص انجیل متی و لوقا اشاره کرده است ( نک. ص. ۱۶۴، ۱۷۰، ۱۹۵، ۲۱۱، ۲۱۶ و ۲۶۶). اما ادعای تأثیرپذیری از مضامین مزامیر داوود و نمایش آن در این ترجمه، برای این بنده اثبات نشد. به عنوان مثال، ترجمه یک بیت و ارجاع به عهد جدید را ملاحظه فرمایید:
لا تَجتَنی الطّیبات یوماً من ال غَرسِ یدٌ کان غَرسُها الحَسکا
Nicht aber wird eines Tags eine Hand, die Disteln gesät, davon gute Früchte ernten, (S. 164).
«آیا انگور را از خار و انجیر را از خس می‌چینند؟»(متی ۷: ۱۶؛ لوقا ۶: ۴۴).
در هر صورت، زبان ساده و روان این اثر نشان از قدرت بیان شگرف مترجم فقید آن دارد و سزاوار بررسی و تحلیل مفصل می‌باشد.

حیدر عیوضی