شکل‌دهی به گفتمان‌های اسلامی در سطح جهان: نقش الازهر، المدینه، و المصطفی

کتاب شکل‌دهی به گفتمان‌های اسلامی در سطح جهان: نقش الازهر، المدینه، و المصطفی تلاش می‌کند به مراکز علمی اصلی در کشورهای مسلمان و پویایی‌های تربیت عالمان در این مراکز بپردازد. برخلاف آنچه از رقابت بین دولت‌های سنی و شیعی در گسترش گرایش مطلوب خودشان تلقی می‌شود، نویسندگان این مجموعه مقالات اینگونه پیش‌فرض‌ها را که هم در حلقه‌های آکادمیک و هم در مجموعه‌های سیاست‌گذار رایج است به چالش می‌کشند و دیدگاهی نو درباره قدرت هژمونیک گفتمان‌ها و جریان‌های اسلامی در جوامع مسلمان ارائه می‌دهند. نویسندگان از طریق موردپژوهی در نهادهای علمی اسلامی نشان می‌دهند که انتقال افکار یک فرایند شدیدا پیچیده است و خروجی چنین حرکت‌هایی علاوه بر راهبردهای حامیان این ایدئولوژی‌ها به ویژگی‌های جوامع دریافت‌کننده آن هم بستگی دارد.

این کتاب برای فهم این بده‌بستان پیچیده بین اسلام جهانی و محلی و نیز تنوع نتایج آن، بر سازوکارهای سه دانشگاه با دامنه فعالیت جهانی، یعنی دانشگاه الازهر در مصر، دانشگاه المدینه در عربستان سعودی، و دانشگاه المصطفی در ایران، می‌پردازند. فارغ‌التحصیلان این دانشگاه‌ها آموخته‌های خود را به وطن خود منتقل می‌کنند. اهمیت این دانشگاه‌ها در ماهیت دوگانه و پیوندی‌شان است، به این ترتیب که مبتنی بر سنت حوزوی و از طریق برنامه آموزش خود «عالم» تربیت می‌کنند، ولی با بهره‌گیری از ساختارهای رسمی دانشگاه‌های غربی یک فضای «مدرن» را به نمایش می‌گذارند. این کتاب را مسعوده بانو و کیکو ساکورای ویراستاری کرده‌اند و انتشارات دانشگاه ادینبرا در سال ۲۰۱۵ منتشر کرده است.

فصل اول به تحلیل چگونگی فعالیت دانشگاه اسلامی مدینه (IUM) در آغاز و نیت موسسان آن برای ایجاد یک پروژه تبلیغی سلفی و تحت حمایت سعودی با دامنه‌ای جهانی می‌پردازد. عبدالعزیز بن باز رییس دانشگاه و مفتی آینده آن در برنامه‌ای که برای این دانشگاه در سال ۱۹۷۱ نوشت ماموریت آن را با ماموریت پیامبر مقایسه کرد.

در فصل دوم به تاسیس دانشگاه بین‌المللی المصطفی در قم و نقش پویایی‌های درون‌شیعی در شکل‌گیری آن می‌پردازد و ویژگی انحصاری آن را راهبردهای جذب جوانان دیگر کشورها از طریق شعب برون‌مرزی می‌داند.

فصل سوم نشان می‌دهد که چگونه الازهر که ساخته سلسله شیعی فاطمیون در مصر بود در نهایت به یکی از مهم‌ترین مراکز آموزش اسلام سنی در جهان تبدیل شد. گرایش الازهر به تاکید بر یک «راه میانه» که در تدریس هر چهار مذهب سنی متبلور است، در رشد جهانی الازهر موثر بوده است. عوامل دیگر اوج‌گیری الازهر مثل موقعیتش در قاهره، مهاجرت علما از اندلس به قاهر، و غیره نیز بررسی شده است.

در فصل چهارم شبکه‌ای از واعظان مشهور سنی‌مذهب با عنوان «اهل السنه» که در کانو در شمال نیجریه مستقر هستند بررسی شده‌ است. تقریبا نیمی از این واعظان درس‌خوانده دانشگاه اسلامی مدینه هستند.

فصل پنجم پژوهشی است که نقش مهم دانش‌آموختگان جامعه المصطفی در گسترش جامعه شیعه‌مذهب در کشور اندونزی را بررسی می‌کند. این فصل سوابق طلاب المصطفی، فعالیت‌های تبلیغی‌شان از طریق موسسات شیعی مختلف، و فعالیت‌های آموزشی‌شان در مدارس دینی مثل کالج اسلامی جاکارتا را معرفی می‌کند.

فصل ششم به نقش دانشگاه الازهر بر جنبش ملی‌گرای مراکش و تاثیرپذیری علال الفاسی رهبر استقلال‌طلبان مراکش از افکار محمد عبده اختصاص دارد.

در فصل هفتم به این موضوع می‌پردازد که چگونه ارتباط با الازهر و تاثیرپذیری از آن باعث شد روش علمای مستقل و نهادی دینی حکومتی در جنوب شرق آسیا برای صدور فتوا متحول شود. این فصل با مقایسه فتاوای صادر شده در اوایل قرن بیستم با فتاوایی که در دهه ۱۹۷۰ صادر شده است، نشان می‌دهد که عبور از روش تقلیدی در مکتب شافعی (که متاثر از اسلام مکی بود) به روش سلفی (متاثر از محمد عبده) چه نتایجی داشته است.

و فصل هشتم بر رابطه بین الازهر و سیاست‌گذاری دولت مالزی در تربیت علمای دینی تمرکز دارد.