عرفان اسلامی و ابوطالب المکی: نقش قلب

در زبان روزمره و همچنین در ادبیات مذهبی، غالبا از قلب به عنوان مظهر خودِ واقعی تعبیر می کنند و در بسیاری فرهنگ ها، قلب[۲] به عنوان جایگاهی برای احساسات مطرح شده است. بسیاری از متفکران مسلمان بخصوص در قرن دهم و یازدهم، تلاش کرده اند تا ماهیت تصوف را با استفاده از تصویر استعاری از آن، روشن کنند.

کتاب حاضر به بررسی اثر ابوطالب مکی و اهمیت گسترده او در سنت صوفی با تمرکز بر نقش قلب، می پردازد. نویسنده در تجزیه و تحلیل مهم ترین اثر ابوطالب مکی “قوت القلوب” (تغذیه قلب ها)[۳] پا را فراتر گذاشته و علاوه بر بررسی موضوعات کتاب، نفوذ ابوطالب مکی را نه تنها در متصوفه بلکه در میان حنابله و محققان یهودی نیز کشف کرده است.

این کتاب به واسطه ارائه درکی کلی و جامع از جهانِ مورد نظر مکی و ارائه خلاصه هایی از کتاب او با محوریت خصوصیات دینیِ قلب به همراه ترجمه عبارات انتخاب شده از کتاب به زبان انگلیسی (که برای اولین بار انجام شده است) توانسته است برای خوانندگان، نه تنها در رابطه با ویژگی های اساسی تصوف بلکه در رابطه با ماهیت عرفان[۴] و رابطه آن با ادیان توحیدی نیز، درکی بهتره را فراهم آورد.

مجتبی علی پور

_____________________________________________________________

[۱] محمد بن علی بن عطیه معروف به ابوطالب مکی (درگذشت: ۳۸۶ ق/۹۹۶ م در بغداد) زاهد و عارف سده چهارم هجری قمری است. در اصل از مردم جبل ایران بود و چون در مکه پرورش یافته بود به «مکی» معروف شد. از زندگی و احوال شخصی و خانواده‌اش آگاهی دقیقی در دسترس نیست و مؤلفان کتاب‌های طبقات و ترجمه‌های صوفیه نیز از او سخنی نگفته‌اند.
مهمترین اثر او کتاب «قوت القلوب» است با اسم کامل «قوت القلوب فی معامله المحبوب و وصف طریق المرید الی مقام التوحید» به معنی «مایه حیات قلبها در معامله با محبوب و توصیف چگونگی رسیدن مرید تا مقام توحید». از گوناگونی مطالبی که در قوت‌القلوب دیده می‌شود، می‌توان دریافت که دوره‌ای طولانی را به فراگیری علوم زمان خود اختصاص داده و به ویژه، در استماع حدیث و روایت آن کوشا بوده است.
[۲] The Heart
[۳] Qūt al-qulūb (‘The Nourishment of Hearts’)
[۴] nature of mysticism