عقل‌گرایی اخلاقی و شریعت: عقلانیت مستقل در اصول فقه شیعی معاصر

کتاب عقل‌گرایی اخلاقی و شریعت نوشته علیرضا بجانی اولین تلاش برای طرح چشم‌انداز یک خوانش الهیاتی از شریعت است و مبنای آن یک بررسی انتقادی از این سوال است که چرا اخلاقیات الهیاتی «عدلیه» تاثیر مهمی بر خوانش‌های شیعی از شریعت نگذاشته است.

در آثار شیعی مرتبط با اصول فقه، عقل به عنوان یک منبع مستقل تشریعی در کنار قرآن و حدیث یک فضای نظری از آن خود یافته است. عقل‌گرایان اعتقاد دارند انسان‌ها مستقل از وحی قابلیت فهم ارز‌ش‌های اخلاقی را دارند. این موضع باعث می‌شود شیعه که خودشان را عدلیه می‌دانند درک عقلانی قابل توجهی را از عدل الهی ارائه بدهند، هم از لحاظ فعل الهی و هم از لحاظ شرع الهی. علی‌رغم رسوخ این عقل‌گرایی اخلاقی در تفکر شیعی، قضاوت‌های مستقل درباره عقلانیت اخلاقی نقش چندانی در فرایند واقعی استنباط احکام شرعی در جریان اصلی تشیع معاصر ایفا نمی‌کند.

این کتاب با یک بررسی دقیق از مفهوم عقلانیت مستقل به عنوان یکی از منابع اصول فقه شیعی معاصر، موانعی که از تاثیرگذاری این عقل‌گرایی اخلاقی بر فهم شریعت جلوگیری می‌کنند بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که این موانع کاملا معرفت‌شناختی هستند. این کتاب با اتخاذ یک رویکرد درون‌اندیشه‌ای، خوانشی از شریعت ارائه می‌دهد که با عقلانیت اخلاقی تفکر شیعی سازگار است. نویسنده کتاب استدلال می‌کند که قضاوت‌های عقلانیت اخلاقی، حتی وقتی کاملا قطعی نیستند، در مقابل معنای ظاهری متونی که خودشان هم از قطعیت برخوردار نیستند باید مدنظر قرار بگیرند.

این کتاب را انتشارات راتلج در سال ۲۰۱۵ منتشر کرده است.

فهرست مطالب

فصل ۱: مقدمه: در جستجوی یک خوانش عدل‌محور از شریعت

فصل ۲: عقل به عنوان منبع تشریع در اصول فقه شیعه

فصل ۳: فهم‌پذیری ارزش‌های اخلاقی در اندیشه الهیاتی شیعه

فصل ۴: ماهیت اخلاق، عقلانیت، و قضاوت‌های مستقل عقلانیت اخلاقی در اصول فقه شیعه معاصر

فصل ۵: وثاقت منابع فهم شریعت و حجیت عقل

فصل ۶: بازآزمایی موانع تاثیرگذاری عقلایت مستقل

فصل ۷: جمع‌بندی: به سوی یک خوانش عدل‌محور از شریعت