علویان : اولین خاندان در جهان اسلام، ۷۵۰ تا ۱۲۰۰ میلادی

علویان[۱]: اولین خاندان در جهان اسلام، ۷۵۰ تا ۱۲۰۰، نام کتابی است تالیف ترسا برنهایمر[۲] که برگرفته از رساله دکتری وی در دانشگاه آکسفورد می‌باشد. این کتاب به شکل گیری شجره‌ی موروثی بوجود آمده از طریق ازدواج حضرت فاطمه (س) و امام علی (ع) و بدون مشارکت هیچ عامل غیر خونی در اسلام می‌پردازد. تاریخ اجتماعی علویان از شروع انقلاب عباسیان تا سلجوقیان مورد بررسی عمیق قرار می‌گیرد (یعنی از قرن دوم تا ششم هجری). هرچند این خاندان نبوی در بسیاری از نقاط جهان از جمله شمال آفریقا تاثیر گذار بوده است، اما ترسا برنهایمر بطور اساسی به بررسی جایگاه این خاندان در مناطق شرقی ترِ اسلام از جمله عراق، ایران، افغانستان و آسیای مرکزی می‌پردازد. برخاستن امامان شیعی از میان این خاندان، گرایش برخی علویان به عباسیان، تفاوت سطح طبقاتی برخی از افرادِ این خاندان (غنی و فقیر) و بررسی اهمیت ویژه آن در مکتب اسلام از نقاط جالب و قابل تاملی است که در این کتاب مورد تحقیق قرار گرفته است. اهمیت موضوع این کتاب از طریق سخن نسب شناس بنام بو نصر بخاری (قرن چهارم) مشهود است:((این نکته باید در نظر گرفته شود که هر فاطمی در جهان یک علوی نیز می‌باشد، اما هرعلوی یک فاطمی نیست. هر علوی یک طالبی می‌باشد، اما هر طالبی یک علوی نیست. هر طالبی یکی هاشمی می‌باشد ولی هر هاشمی یکی طالبی نیست. تمام هاشمیان از جماعت قریش هستند، اما هر قریشی (از قریش) صرفا یک هاشمی نیست. هر قریشی، یک عرب محسوب می‌شود، اما تمام اعراب قریشی نیستند.)) (ترجمه توسط مجید دانشگرـ برنهایمر این مطلب را از کتاب ((سرّ السلسله العلویه)) اثر ابو نصر بخاری و با ویراست محمد صادق بحر العلوم اخذ نموده است.)

به غیر از دسته بندی اصولی و علمی فصول، آشنا سازی علاقه مندان با انواع خاندان های اسلامی ( علویون، طالبیین، و غیره) و القاب متعلق به آنها ھمچون سادات و یا اشراف از دیگر مزیت های این کتاب است. این کتاب در شش بخش شامل: (۱) مقدمه، (۲) شجره النسب (یا شجره نامه)، ثروت و ترسیم مرزها؛ (۳) تغییر(در) سلسله مراتب و تاکید بر خویشاوندی (قوم و خویشی): ملاک ازدواج علوی؛ (۴) نقابه (نقابت)، ولایت خاندان علوی؛ (۵) علویان به عنوان اشراف (و یا خواص) محلی؛ و (۶) نتایج می‌باشد.

خواندن این کتاب به عموم علاقه مندان تاریخ اسلام توصیه می‌شود اما نکته قابل توجه اینست که خواندن آثاری در زمینه نسب شناسی اسلامی و تاریخ علویان، طالبیین، و غیره نقش مکملی خوبی را می‌توانند برای درک بهتر این کتاب فراهم سازند. در این راستا، افرادی ھمچون کازوئو موریموتو در ((شکل گیری علم انساب آل ابی طالب در قرون چهارم و پنجم هجری))[۳] و ((مطالعه مقدماتی درباره پراکندگی جغرافیایی (نقابه الطالبیین) در پی درک و فهمی از پراکندگی گسترش اولیه سیدها))،[۴] اسماعیل بن الحسین بن محمدبن الحسین بن احمد المروزی الازورقانی در ((الفخری فی انساب الطالبیین))،[۵] ابن عنبه در ((عمده الطالب فی انساب آل ابی طالب))، سید محمد علی روضاتی «مقدمه جامع الانساب» بسیار گسترده به موضوع طالبیین، نقیبان، اشراف، سادات و غیره، به خوبی به این موضوعات پرداخته اند.

نشان دادن تاثیر نسب خانوادگی بر جایگاه اجتماعی علویان، سادات، و هرآنکس ــ با هر وضعیت عقیدتی، سیاسی و مالی ــ به این خاندان متصل است یکی از نکات برجسته این تک نگاره می‌باشد. ارائه شجره نامه علویون مرتبط با عبدالله پدر حضرت محمد مصطفی (ص)، و عباسیان از طریق جوان ترین عموی پیامبر (ص)، عباس بن عبدالمطلب، و نشان دادن نسب نامه های متفاوت و نقشه از ابزارهایی هستند که به خواننده کمک کرده تا سریعترو با کیفیت بهتر پیام اصلی کتاب را دریافت کنند.

[۱]ـ علویان، علویون، و یا علویه در زبان انگلیسی بدین صورت نگاشته می شود: ‘Alawites, ‘Alides, ‘Alids

[۲]ـ برنهایمر آثار دیگری در این زمنیه منتشر ساخته است:

• Bernheimer, Teresa. “The Rise of sayyids and sādāt: The Āl Zubāra and Other ‘Alids in Ninth-to Eleventh-Century Nishapur.” Studia islamica (۲۰۰۵): ۴۳-۶۹.
• Bernheimer, Teresa. “The revolt of ‘Abdallah b. Mu ‘awiya, AH 127–۱۳۰: a reconsideration through the coinage.” Bulletin of the School of Oriental and African Studies ۶۹, no. 03 (2006): 381-393.

[۳]ـ کازوئو موریموتو، ((شکل گیری علم انساب آل ابی طالب در قرون چهارم و پنجم هجری))، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره سوم و چهارم، ۱۳۷۵، صص ۲۹۶-۲۶۱. به گفته نویسنده این مقاله به زبان ژاپنی در دانشکده ادبیات مشهد ارائه شد و بعدا به صورت فارسی در مجله آن دانشکده منتشر گردید.

[۴]ـ کازوئو موریموتو، ((مطالعه مقدماتی درباره پراکندگی جغرافیایی (نقابه الطالبیین) در پی درک و فهمی از پراکندگی گسترش اولیه سیدها))، ترجمه محمد حسین حیدریان، مجله آینه میراث، سال پنجم، شماره اول و دوم، بهار و تابستان، (۳۷ و ۳۶ پیاپی) ۱۳۸۶، صص ۹۹-۱۵۰. موریموتو آثار دیگری در حوزه مطالعات شیعی، علوی، سادات و اشراف را منتشر ساخته است:

• Morimoto, Kazuo. “The Earliest `Alid Genealogy for the Safavids: New Evidence for the Pre-dynastic Claim to Sayyid Status.” Iranian Studies ۴۳-۴ (۲۰۱۰): ۴۴۷-۴۶۹.
• Morimoto, Kazuo. “Darkhwast-i Shakhsi: Ahamiyyat-i Intishar-i Athar-i Ibn-i Funduq dar Zaminah-i Adabiyyat-i `Arabi.” Guzarish-i Mirath (۳۹) ۱۳۸۹: ۷۴-۷۶.
• Morimoto, Kazuo. “‘Introduction’ to the special issue ‘Shi‘i Studies’.” Orient ۴۴ (۲۰۰۹): ۱-۲.
• Morimoto, Kazuo. “Daftari dar Nasab-shinasi-i Sadat: Mu`arrifi-i Nuskhah-i Khatti az Muzah-i Kitab-khanah-i Milli-i Britaniya.” Translated by Habib Ilah Isma`ili Kitab-i Mah, Tarikh wa Jughrafiya 132 (1388): 98-103.
• Morimoto, Kazuo. “The Notebook of a Sayyid/Sharīf Genealogist: Ms. British Library Or. 1406.” Scritti in onore di Biancamaria Scarcia Amoretti, vol. 3. Edited by D. Bredi et al. Rome: Dipartimento di Studi Orientali, Università di Roma (La Sapienza) and Edizioni Q, (2008): 823-836.
• Morimoto, Kazuo. “Putting the Lubab al-Ansab in Context: Sayyids and Naqibs in Late Saljuq Khurasan.” Studia Iranica ۳۶, no. 2 (2007): 163-183.
• Morimoto, Kazuo. “Summary: Sayyids, Genealogists, Naqibs: A Study on the Genealogical Literature of Sayyid/sharifs from Late 10th through 15th Century. (in Japanese) Ph. D. dissertation, the Graduate School of Humanities and Sociology, University of Tokyo.”Annals of Japan Association for Middle East Studies 22, no. 1 (2006): 169-173.
• Morimoto, Kazuo. “Toward the Formation of Sayyido-Sharifology: Questioning Accepted Fact.”The Journal of Sophia Asian Studies ۲۲ (۲۰۰۴): ۸۷-۱۰۳.
• Morimoto, Kazuo. “A Preliminary Study on the Diffusion of the Niqaba al-Talibiyyin: Towards an Understanding of the Early Dispersal of Sayyids.” The Influence of Human Mobility in Muslim Societies. Edited by Hidemitsu Kuroki, Islamic Area Studies Series. London, New York, Bahrain: Kegan Paul Intl., (2003): 3-42.
• Morimoto, Kazuo. “The Formation and Development of the Science of Talibid Genealogies in the 10th & 11th Century Middle East.”Oriente Moderno n.s. 18, no. 2 (1999): 541-570.

[۵]ـ اسماعیل بن الحسین بن محمدبن الحسین بن احمد المروزی الازورقانی با مقدمه آیت االله العظمی مرعشی النجفی، الفخری فی انساب الطالبیین، تحقیق مهدی رجائی؛ اشراف محمود المرعشی، گنجینه های مخطوطات اسلامی. این کتاب درکتابخانه بزرگ آیت االله مرعشی نجفی (ره) موجود می باشد.