مصحف صنعاء: انتقال قرآن در قرن اول هجری

بالاخره ویرایش اسما هلالی (Asma Hilali) از هر دو لایه‌ی زیرین و رویی پالیمسستِ صنعاء (یا همان که بهنام صادقی «مصحف صنعاء ۱» نامیده‌اش، و بخش اعظم آن در نسخه‌ی شماره‌ی ۲۷ـ۰۱ در دارالمخطوطات صنعاء محفوظ است) منتشر شد. این کتاب در شمار مجموعه کارهای قرآنی موسسه اسماعیلیه (لندن) با مشارکت انتشارات آکسفورد منتشر شد، اما درواقع ناشر و توزیع کننده اصلی همان انتشارات دانشگاه آکسفورد است. از این سری تاکنون ۱۶ اثر قرآنی و تفسیری دیگر هم منتشر شده بود.

پیش از این یکبار بهنام صادقی و محسن گودرزی متن لایه‌ی زیرین این قرآن پوستیِ دو لایه را خوانده و ویرایش کرده و در مقاله‌ی بلندی ــ در حد و اندازه ی یک کتاب ــ در مجله‌ی Der Islam (2011) منتشر کرده بودند و به تمام شایعات و فضاسازی های رسانه‌ای در قالب مقاله‌ای آکادمیک پایان داده بودند. کار جدید اسما هلالی این مزیت را دارد که علاوه بر لایه‌ی زیرین (که روایتی غیر عثمانی از متن قرآن و نزدیک به قرائت ابن‌مسعود و ابی بن کعب است)، لایه‌ی رویی را نیز (که متن رسمی عثمانی از قرآن است) بازخوانی و ویرایش کرده است، اما این ضعف و کاستی را نیز دارد که نه دقتش در خوانش متن زیرین به ویرایش بهنام صادقی و محسن گودرزی می‌رسد و نه از پانویس‌های بسیار محققانه و ارجاعات آن دو محقق قبلی در این ویرایش خبری هست.

حالا باید منتظر ویرایش سوم از این اثر مهم (که مهم‌ترین و کهن‌ترین سند باقی مانده از تاریخ متن قرآن کریم به شمار می‌آید) بمانیم و ببینیم هدیه گورتمان و دیگر محققان پروژه‌ی corpus curanicum در آلمان چگونه و با چه ویژگی‌هایی آن را منتشر خواهند کرد. ویرایش و چاپ بعدی دست کم این مزیت را خواهد داشت که تصاویر کامل آن را ــ با دریافت کپی رایت از کریستیان رُبَن (دارنده‌ی حق چاپ تصاویر) ــ نیز ارائه خواهد داد. قصه‌ی تصاویر و تحقیق‌های گِرد پویین و همسرش الیزابت پویین هم که سالها و سالها تنها دارندگان تصاویر خودشان بودند، و جز سخنان و مصاحبه‌های ژورنالیستی چیزی منتشر نمی‌کردند و عاقبت به انتشار مقالات موردی درباب برخی برگه‌ها پرداختند، حاشیه‌ی دیگری است که در کنار سایر تلاش‌ها (از جمله دست‌یابی به بخش دیگری از این نسخه که به‌شکلی غیر منتظره در المکتبه الشرقیه (صنعاء) یافت شده و اکنون به سبب جنگ در یمن، هیچ اطلاعی از آن در اختیار نیست)، چه بسا روزی به ایضاح بیشتر جوانب پژوهشی این کار مهم کمک کند.

معرف: مرتضی کریمی نیا