مفسران قرآن کریم مولانا قاضی محمد زاهد الحسینی

این کتاب ترجمه ی انگلیسی تذکره المفسرین  (به زبان اردو) اثر  قاضی محمد زاهد الحسینی است که به معرفی  مفسران و آثار آنها از دوران پیامبر اسلام تا دوران معاصر پرداخته است. گروهی از افراد معرفی شده در این کتاب کسانی بوده اند که شرح هایی بر برخی تفاسیر بویژه کشاف زمخشری و تفسیر کبیر رازی نگاشته اند.
در برخی جاها اشکالات نوشتاری و جابجایی نام مفسران مشهود است. همچنین از قرن دوازدهم به بعد، زاهد الحسینی بیشتر به معرفی مفسران جنوب آسیا و گاها عرب می پردازد؛ اما بهتر می بود تا نام های مفسران/تفسیرهای بیشتری از ایران، ترکیه، جهان مالایا و اندونزی را به آن اضافه کند. این کتاب میتواند به عنوان منبع مفیدی برای علاقه مندان به بررسی تفاسیر کمتر شناخته شده به شمار آید. تقسیم بندی مفسران (اغلب براساس تاریخ فوت به هجری قمری) در این کتاب بدین ترتیب است:

• مفسران قرآن کریم در قرن های اول و دوم هجری شامل ۳۴ نفر (ابوبکر، عمر، عثمان، عبدلله بن عباس، عبدلله بن مسعود، زید بن ثابت، ابوموسی اشعری، علی بن ابی طالب، سلمان فارسی، …، ابو زکریا یحیی بن سلام)
• مفسران قرآن کریم در قرن سوم هجری شامل ۴۵ نفر (ابو عبدلله محمد بن ادریس الشافعی، ابو عبیده، قاسم بن سلام، ابوبکر عبدلله بن محمد، …، ابوجعفر محمد بن عثمان)
• مفسران قرآن کریم در قرن چهارم هجری شامل ۶۳ نفر (محمد بن عبدالجبار، علی بن موسی بن یزداد، طبری، شیخ امام ابو نصر منصور بن سعید، …، أبو حفص بن شاهین)
• مفسران قرآن کریم در قرن پنجم هجری شامل ۵۸ نفر (احمد بن علی بن احمد، محمد بن الحسین الطاهر، هبه الله بن سلامه، احمد بن محمد، اسماعیل بن عبدالرحمان، عبدالقاهر بن ابن ابو عبدلله الطاهر التمیمی، …، محمود بن حمزه بن نصر کرمانی)
• مفسران قرآن کریم در قرن ششم هجری شامل ۴۴ نفر (الراغب الاصفهانی، خطیب تبریزی، شمس الاسلام عمادالدین ابوالحسن علی بن محمد طبری، محمد بن محمد بن احمد ابو حامد الغزالی، …، ابوالقاسم محمود بن حمزه  بن نصر کرمانی)
• مفسران قرآن کریم در قرن هفتم هجری شامل ۴۵ نفر ( شیخ ابومحمّد روزبهان بن ابی نصر بقلی، ابو عبدلله محمد بن عمر بن الحسین طبرستانی، ابراهیم بن علی، عبدالعزیز بن ابراهیم القرشی، …، محمد بن محمد: “کسی که به گردآوری تفسیر کبیر رازی پرداخته است”)
• مفسران قرآن کریم در قرن هشتم هجری شامل ۵۹ نفر (ابوالبرکات عبدلله بن احمد بن محمود، عبدالکریم بن علی بن عمر الانصاری، ابوالمکارم فخرالدین احمدبن الحسن بن یوسف جاربردی،…، فضل الله بن ابی الخیر: ” اصالتا از خانواده ای یهودی ساکن همدان زاده شده است”)
• مفسران قرآن کریم در قرن نهم هجری شامل ۵۹ نفر  (شیخ شهاب الدین احمد بن محمود، مجدالدین محمد بن یعقوب فیروزآبادی، السید علی بن محمد بن ابی القاسم،…، عبدالرحمان بن احمد معروف به جامی)
• مفسران قرآن کریم در قرن دهم هجری شامل ۳۷ نفر( محی الدین محمد، جلال الدین سیوطی، شمس الدین احمد بن سلیمان، شمس الدین محمد، …، محمد بن الشیخ ابی الحسن محمد بن عمر)
• مفسران قرآن کریم در قرن یازدهم هجری شامل ۳۱ نفر (محمد بن بدرالدین، ابوالفضل فیضی بن مبارک ناگوری، قاضی نور الله بن شریف الدین شوشتری،…، سید عبدلله بن احمد بن ابراهیم اشرفی)
• مفسران قرآن کریم در قرن دوازدهم هجری شامل ۳۰ نفر (شیخ محمد بن جعفر، شیخ جمال الدین ابن رکن الدین، علامه غلام نقشبندی، …، علی بن محمد)
• مفسران قرآن کریم در قرن سیزدهم هجری شامل ۴۸ نفر (سلیمان بن عمر بن منصور الشافعی الازهری معروف به جمل، سید علی بن دلدار علی، …، مراد علی بن شیخ عبدالرحمان السیلانی)
• مفسران قرآن کریم در قرن چهاردهم هجری شامل ۷۴ نفر (محمود افندی، قاضی احتشام الدین مراد آبادی، سید احمد خان، محمد عبده، سید احمد حسن دهلوی، محمد فرید وجدی مصری، …، مولانا فضل الرحمان پیشاوری)
• مفسران قرن چهاردهم که تاریخ درگذشتشان مشخص نیست (شیخ عبدالهادی، شیخ قاسم افندی، مولانا عبدالرحیم صادق، مولانا سید محمد عبدالحکیم دهلوی)
• مفسرانی که در قید حیات می باشند شامل ۱۲ نفر (محمد علی الصابونی، دکتر عدنان زرزور، …، محمد علی خان).

مجید دانشگر