میهن پرستان دانشمند؛ علم، دولت و جامعه در امپراطوری عثمانی قرن نوزدهم

تاریخ بسیاری از ملل و اقوام در قرن نوزدهم میلادی شاهد قدرت گیری و تسلط همه جانبه قدرت های بزرگ اروپائی ست که روندی مستمر و بدون توقف را آغاز کرده اند. امپراطوری عثمانی نیز از این قاعده مستثنی نبود. تمام اقشار اتباع دولت عثمانی اعم از نخبگان، عوام، مسلمین و اقلیت های دینی و … در قرن نوزدهم به پاسخ یک سوال واحد می اندیشند : چرا عثمانی عقب ماند و غرب پیش رفت؟ یکی از رایج ترین پاسخ ها به این سوال بسیار ساده بود: علم! در این کتاب نویسنده که استاد علوم اجتماعی و انسان شناسی دانشگاه اُهایو ایالات متحده ست به این جستجو پیرامون یافتن پاسخ این سوال پرداخته که نخبگان قرن نوزدهم در امپراطوری عثمانی چه درکی در علم داشته اند؟ او جستجوی خستگی ناپذیر خود را در میان گزارش ها، یادداشت های شخصی و آثار سیاست مداران، روشنفکران و ادیبانی آغاز کرده که به علمی اندیشیده اند که غرب را به پیش رانده است. او همچنین به هویت یابی و شناسایی آموزش دیدگان دولت عثمانی پرداخته که وظیفه آنها بهره گیری از علوم جدید و اصلاحات بوده است. آیا آنان به دولت عثمانی وفادار بوده اند؟ آیا این جوانان بلندپرواز و آموزش دیده خود را عضوی از جامعه عثمانی می دانسته اند یا رویای اروپائی شدن آنرا در سر می پرورانده اند؟ یلچینکایا به خوبی در این کتاب نشان داده که علم چه نقشی در ایجاد مفاهیم مدرنی همچون هویت و اخلاقیات در عصر جدید داشته است. روث میلر استاد دانشگاه ماساچوست بوستن در نقدی که بر این کتاب نوشته شجاعت یلچینکایا را در جستجوی پاسخ سوالی بسیار ساده اما عمیق ستوده است : « منظور روشنفکران و سیاستمداران عثمانی از مفهوم واژه علم چه بوده است؟» کارتر فایندلی نیز که به واسطه آثار مهم و اثرگذارش درباب تحولات فکری دیوان سالاران و اصحاب قلم در عصر پسا تنظیمات دولت عثمانی، شهرت یافته و صاحب کرسی دانشگاه پرینستون آمریکاست درباب این کتاب نوشته : « کتاب یلچینکایا پژوهشی همه جانبه و انتقادی ست که همزمان به حوزه های متعددی همچون تاریخ علم، اندیشه سیاسی، بدنه روشنفکری، مناظرات پیرامون موضوعات چالش برانگیز فرهنگی و… پرداخته است. او در این کتاب با چیره دستی تمام نشان داده است که چه روابط عمیقی میان دریافت ها از مفهوم علم و هویت اجتماعی و شخصیت اخلاقی افراد و چهره های تاثیرگذار عثمانی در جامعه قرن نوزدهم آن وجود داشته است.

فهرست کتاب:

• گونه تازه ای از علم برای طبقه ای جدید در جامعه
• سخنوران، آموزشکده ها و مباحثات پیرامون جایگاه دانش در نظام جدید
• تثبیت زمینه ها: علم، دولت و اخلاق در دهه ۱۸۶۰
• بسط و چالش: ترکان جوان، جایگزین های جدید
• مباحثات پیرامون علم در عصر پایانی تنظیمات: تم ها و جایگاه ها
• ابداع مفهوم «جوانان گمگشته»: علم، جامعه و اخلاق در دهه ۱۸۸۰

علم و اخلاق در پایان قرن نوزدهم میلادی

محمد حسین رفیعی

لینک سایت دانشگاه شیکاگو