پرستش فلسفی اخوان الصفا

موضوع این مطالعه اندیشه عبادت فلسفی است که در پایان رساله پنجاهم از “رسائل اخوان الصفا”[۱] به آن پرداخته و معرفی شده است. محققان مختلفی، مراسم فلسفی شرح داده شده توسط اخوان را همان مراسم عبادی دین صائبینِ اهل حران[۲] می دانند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی موقعیت ایده عبادت فلسفی اخوانیان در بستر کلی اندیشه آن ها است: در وهله اول بررسی برداشت و مفهوم آن ها از دین و در مرحله دوم بررسی نظام فلسفی اخوانیان. ایده عبادت فلسفی بر پایه تفاوت میان دین ظاهری و دین باطنی[۳] بنا نهاده شد، دین باطنی اساسا به واسطه اعمال فلسفی شناخته شده است. با توجه به نظام فلسفی اخوان، نیاز به شکل فلسفی عبادت، در چهار چوب نوافلاطونی[۴] از عروج روح، قرار می گیرد، از این جهت که مراسم عبادی فلسفی معانی وسیعی را ارائه می دهد و تکمیلی است بر آئین اسلامی و خود مراقبتی اخلاقی[۵]. برخی مراسم ها، نظیر قربانی کردن حیوانات و نماز، نظیر سحر نوافلاطونی هستند، در اینکه ویژگی های خاص قربانی کردن و نماز خواندن به ارواحی از دنیایی دیگر استناد داده می شود، ارواحی که اخوان آن ها را به فرشتگان[۶] تفسیر کرده است.

مجتبی علی پور

___________________________________________________________

[۱] Rasāʾil Ikhwān al-Ṣafāʾ
[۲] ‘Sabian’ religion of Ḥarrān
* صابئیان یا منداییان: منداییان پیروان یحیای تعمید دهنده و یکی از اقلیت‌های مذهبی ایران، عراق و سوریه هستند. منداییان با نام صابئین نیز شناخته می‌شوند، و آنان را با فرقهٔ مغتسله پیوند داده‌اند
*حران شهری بسیار کهن در میان‌رودان است که اکنون در استان شانلی‌اورفه ترکیه قرار دارد. حران منزل ابراهیم پیغمبر بود و به ویژه به عنوان مرکز عمده صابئین و دین آنها نامدار است.
[۳] exoteric and esoteric religion
[۴] Neoplatonic context
[۵] ethical self-governance
[۶] angels