انو لیتمان

انو لیتمان[۱] باستان‌شناس و خاور‌شناس شهیردر ۱۶ سپتامبر ۱۸۷۵ در اولدنبورگ[۲] آلمان به دنیا آمد. الهیات، مطالعات شرقی، زبان‌شناسی و فیلولوژی انگلیسی و آلمانی را در دانشگاه‌ برلین (و نزد آگوست دیلمان[۳]) و دانشگاه‌های گرایسفوالد[۴] و هاله[۵] آموخت. در ۱۸۹۸ درجه دکترای خود را در زبان‌های شرقی ( تیگره زبان اتیوپیایی) اخذ کرد. از ۱۸۹۸ تا ۱۹۰۰ به دانشگاه استراسبورگ[۶] و از ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۴ به پرینستون رفت. در ۱۹۰۳  به همراه استادش نولدکه[۷] به  جهت پروژه قوم‌نگاری عازم سوریه و فلسطین شد و در ۱۹۰۵  به منظور کشف و بررسی زبان و فرهنگ تیگره سفر دیگری به تیوپی(اریتره امروزی) داشت؛ برای آشنایی بهتر به مدت شش ماه در کنار مردم بومی آن منطقه زندگی کرد و روابط گرم و دوستانه‌ای با آن‌ها برقرار کرد که کمک زیادی برای پیشبرد تحقیقاتش بود. در ۱۹۰۶ مسئولیت اولین حفاری‌های باستان‌شناسی در آکسام (شمال اتیوپی) را برعهده داشت و در این حفاری‌ها توانستند آثار و جزئیات زیادی مربوط به امپراطوری اکسوم[۸] (حبشه قدیم) در دوران پیش از اسلام را کشف کنند. نتیجه این تحقیقات بعدها به تفصیل در کتابی به چهار مجلد همراه با عکس و اسناد منتشر شد و بعد از گذشت بیش از نیم قرن هنوز هم منبعی ارزشمند است.

در ۱۹۰۶ به سمت استاد تمامی مطالعات شرقی دانشگاه استراسبورگ رسید. در ۱۹۱۴ به عنوان جانشین ولهازن[۹] به دانشگاه گوتیگن[۱۰] رفت و کمی بعد در ۱۹۱۷ به جانشینی بکر[۱۱] در دانشگاه کلن رسید. پس از چندین جابجایی در ۱۹۲۱ به دانشگاه توبیگن[۱۲] رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند و منزلش را به موسسه شرق‌شناسی تبدیل کرد.  تحقیقات در زمینه ی فرهنگ و تمدن اتیوپی (حبشه قدیم) حوزه اصلی پژوهشی او بود و نتایج قابل توجهی را بدست آورد.

لیتمان سابقه تدریس در دانشگاه‌های بسیاری به عنوان استاد مدعو را دارا بود. از جمله دانشگا‌های برلین، ماینز، کپنهاگ، آمستردام، بروکسل، رم، پاریس و وین. او از اعضای آکادمی زبان عربی قاهره در مصر بود و چندین سال به آموزش زبان عربی در این نهاد مشغول بود و نشان افتخار Pour le Mérite در ۱۹۳۱ به پاس خدمات علمی و فرهنگی به او اهدا شد. در سال ۲۰۰۶ و درست صد سال پس از ورود لیتمان به اتیوپی همایشی در هامبورگ با نام صد سال با اکسام برگزار شد. تاکنون و در سال‌های مختلف چندین همایش شرق‌شناسی در آلمان به نام لیتمان برگزار شده است.

انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، لاتین و یونانی روان، عبری، فارسی، ترکی، عربی، گویش‌های مختلف در اتیوپی ، امهری، تیگرینیا زبان‌هایی بودند که لیتمان بر آن‌ها تسلط داشت. تسلط بر زبان های مختلف، کثرت و تنوع پژوهش‌های او را بسیار گسترده کرده است. به غیر از تحقیقات درباره تمدن حبشه ی قدیم و زبان تیگره که به نوعی مدیون لیتمان است، کتاب‌ها و مقالات بسیاری درباره آثار اسلامی و شرقی نگاشته که متجاوز از پانصد و پنجاه کتاب و رساله و مقاله اعم از تصنیف، ترجمه،تحقیق است. از جمله آن‌ها ترجمه کتیبه‌های سامی، ترجمه اشعار عربی، راهنما و فهرست نسخ خطی عربی و ترکی است. برگردان قصه‌های هزار و یکشب در شش جلد و ایجاد کتابخانه حبشی جهت مطالعه علاقمندان به زبان و ادبیات قدیم و جدید از مهم‌ترین فعالیتهای اوست.  بخشی از کتابخانه انولیتمان که در برگیرنده کتاب و رساله های کم یاب شرق شناسی است مانند یک دوره کم یاب از  تاریخ طبری چاپ لیدن، اوقاف یابود گیب و کتابهای خطی، چاپ سنگی و سربی، مواردی بودند که با خرید، اهدا و وقف، وارد مجموعه  کتابخانه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران شدند.

انو لیتمان در چهارم می ۱۹۵۸ درگذشت.

کتاب‌شناسی:

• Eine amtliche Liste der Beduinenstämme des Ostjordanlandes. In: Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins 24, 1901, S. 26–۳۱
• Neuarabische Volkspoesie, gesammelt und übersetzt. Berlin 1902 (online bei Archive.org).
• Semitic Inscriptions. New York 1904 (mit David Magie Jr. und Duana Reed Stuart; online bei Archive.org).
• Deutsche Aksum-Expedition. Bd. 1, 3, 4. Reimer, Berlin 1913
• Semitic Inscriptions. Section A–D. (Syria. Publications of the Princeton University Archaeological Expedition to Syria in 1904–۵ and 1909, Division IV), Leyden 1914–۴۹.
• Morgenländische Wörter im Deutschen. Berlin 1920; dsgl., 2. verm. u. verb. Aufl., Tübingen 1924
• Vom morgenländischen Floh. Dichtung und Wahrheit über den Floh bei Hebräern, Syriern, Arabern, Abessiniern und Türken. Leipzig 1925
• Ein Jahrhundert Orientalistik. Lebensbilder aus der Feder von E. L. Herausgegeben von Rudi Paret und Anton Schall, Wiesbaden 1955
• Wörterbuch der Tigre-Sprache. Lfg. 1–۳, Wiesbaden 1956–۵۸
• Die Erzählungen aus den Tausendundein Nächten. (6 Bände), ISBN 3458347437
• Arabische Beduinenerzählungen. ISBN 3487126036
• Axel Knauf: Enno Littmann. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 5, Bautz, Herzberg 1993, ISBN 3-88309-043-3, Sp. 134–۱۳۶.
• Rudi Paret: Littmann, Enno. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 14, Duncker & Humblot, Berlin 1985, ISBN 3-428-00195-8, S. 710 f. (Digitalisat).
• Rainer Voigt: Enno Littmanns Tagebuch der Abessinischen Expedition (Deutsche Aksum Expedition) 29. Dezember 1905 – ۷. April 1906. In: Steffen Wenig (Hrsg. in Zusammenarbeit mit Wolbert Smidt, Kerstin Volker-Saad und Burkhard Vogt): In kaiserlichem Auftrag: Die Deutsche Aksum-Expedition 1906 unter Enno Littmann. Vol. 1: Die Akteure und die wissenschaftlichen Untersuchungen der DAE in Eritrea. Verlag Lindensoft, Aichwald 2006, ISBN 978-3-929290-33-2 (Forschungen zur Archäologie Außereuropäischer Kulturen [FAAK], Band 3.1, Hrsg. von Burkhard Vogt, Kommission für Archäologie Außereuropäischer Kulturen [KAAK], Deutsches Archäologisches Institut).
• Steffen Wenig, Walter Raunig (Hrsg.): Afrikas Horn. Akten der Ersten Internationalen Littmann Konferenz 2. bis 5. Mai 2002 in München. Harrassowitz, Wiesbaden 2005 (meroitica 22).

_____________________________________________________________________

[۱] – Ludwig Richard Enno Littmann
[۲] – Oldenburg
[۳] – August Dillmann
[۴] – Greifswald
[۵] – Halle (Saale)
[۶] – Université de Strasbourg
[۷] – Theodor Nöldeke
[۸] – Kingdom of Aksum
[۹] – Wellhausen
[۱۰] – Universität Göttingen
[۱۱] – C. H. Becker
[۱۲] – Tübingen- Universität

سیدموسوی