سه شنبه ۱۳۹۹/۰۸/۲۰
4294
Theodor Nöldeke
تئودور نولدکه[۱] در دوم مارس ۱۸۳۶ در شهر کوچکی از توابع هامبورگ آلمان به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را نزد پدرش گذراند و پیش از ورود به دانشگاه ادبیات کلاسیک (یونانی و لاتین) را آموخت. او به زبان و فرهنگ یونانی علاقه‌خاصی داشت و بعدها از اینکه مطالعات یونانی رابه عنوان رشته اصلی و تخصصی خود انتخاب نکرده است ، اظهار پشیمانی کرد. در دانشگاه به نزد هاینریش اوالد[۲] دوست قدیمی پدرش رفت. اوالد خاورشناس و کارشناس زبان‌های سامی بود و همین مساله او را به سوی مطالعات شرقی سوق داد .دوران تحصیلی خود را در آلمان گذراند و بویژه تحصیلات عالی را در دانشگاههای گوتینگن و برلین طی کرد.
وی تحصیلات خود را در رشته الهیات و فلسفه و زبان‌های سامی تا مقطع دکتری به پایان رساند و در سال ۱۸۵۶، در بیست سالگی دکترای نخست خود را با رساله‌ای دربارۀ «تاریخ قرآن» اخذ کرد. در پایان نامه خود با عنوان تاریخ قرآن در دو بخش به تاریخ ادبی قرآن با استفاده از منابع اسلامی و تحقیقات خاورشناسان اروپایى پرداخت. این موضوع تا پایان عمر مهم‌ترین موضوع تحقیاتی او بود. دو سال بعد در سال ۱۸۵۸، آکادمی پاریس جایزه‌ای برای نگارش مقاله‌ای دربارۀ همین موضوع تعیین کرد و نولدکه برندۀ جایزه شد. دو سال پس از آن نولدکه ترجمۀ آلمانی رسالۀ دکترای خود را با عنوان «تاریخ قرآن» منتشر کرد. همین اثر بعدها با همکاری شاگردش و با تغییرات چاپ شد . پس از پایان دکترا برای مطالعات بیشتر به وین پایتخت اتریش و لیدن در جنوب هلند رفت. حدود یک ماه به بررسی نسخه های خطی عربیِ آنجا پرداخت. در آوریل ۱۸۵۸م به برلین رفت و در آنجا هم نسخه های خطی عربی و ترکی را بررسی و فهرستی هم برای دستنویس های ترکی آن کتابخانه تهیه کرد.
در سال ۱۸۶۱ یعنی در ۲۵ سالگی به مقام استادی در دانشگاه گوتینگن [۳]در رشته زبان های سامی و تاریخ اسلام نایل آمد. در سال ۱۸۷۲ به دانشگاه استراسبورگ[۴] راه یافت و در آنجا به سمت استادی مشغول به کار شد. گرچه نولد که به بسیاری از علوم مربوط به خاورشناسی آگاه بود، اما عمده اشتغال وی در دو رشته تاریخ تمدن اسلامی و زبان‌های سامی تمرکز داشت. تئودور نولدکه، درزبانهای سامی عربی، سریانی، عبری و آرامی… تخصص پیدا کرده و با زبان فارسی نیز به خوبی آشنا بود. تسلط او بر زبان‌های گوناگون باعث پدید آمدن آثاری شد که هم از لحاظ کمّی و هم از حیث کیفی فراوان و قابل توجه و تقدیر است.
بی تردید شاخص‌ترین اثر او “تاریخ قرآن” است. تاریخ قرآن نخستین ترجمه کامل از قرآن کریم است که با وجود گذشت بیس از صد سال از انتشار نخستین نسخه آن، محققان غربی هنوز هم به آن رجوع می‌کنند. در واقع نولدکه با این کتاب باب تازه‌ای را در پژوهش‌هایی قرآنی گشود. او به بررسی سوره‌های قرآن با توجه به توالی زمانی و وقایع مربوط به آن پرداخت؛ این دیدگاه نزول سوره‌های قرآنی را با توجه به گستره زمانی آن و نیز منشا سبک‌های زبانی دنبال می‌کرد. در این روش سوره‌ها به ترتیب نزول آن مرتب می‌شوند. برای مثال سوره انبیا که بیست و یکمین سوره قرآن است، در کتاب نولدکه در جایگاه شست و پنجمین سوره قرار گرفته است. بدین ترتیب نولدکه سوره‌ها را ابتدا به دو دسته مکی و مدنی و سپس آن‌ها را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کرد که در نهایت به سه بخش مکی و یک بخش مدنی رسید. او این ساختار را منسجم‌ترین و جامع‌ترین شیوه برای بررسی و دنبال کردن دستورات وحی می‌دانست که از طریق آن می‌توان به تحلیل‌های کلامی، ادبی و تاریخی رسید. او سعی داشت که در مورد هر کدام از این بخش‌ها به یک یا چند ویژگی و نوعی جمع‌بندی برسد برای مثال بخش دوم سوره‌های مکی را طولانی و حاوی داستان‌هایی از پیامبران برشمرده است. با این حال کتاب نولدکه از نظر محققان مسلمان خالی از اشکال نبوده است. از جمله ادعای وجود اختلاف در قرآن از نظر اهل سنت و شیعیان و کم و زیاد شدن آیات و سوره‌ها و مانند آن، چنانکه نولدکه در قرار دادن سوره فاتحه به عنوان یکی از سوره‌های قرآن تردید می‌کند. از موارد جالب دیگر در کتاب نولدکه توجیه حروف مقطعه در قرآن است که نولدکه آن را اسم رمزی برای صحابه و کاتبان قرآن می‌داند که به اشتباه وارد متن قرآن شده است. برای مثال «ک» را علامت ابوبکر و «ن» را علامت عثمان فرض کرده است. البته او بدون اشاره به هیچ سند و روایتی این مطلب را نقل می‌کند و ظاهرا نظر شخصی خود را در این مورد کافی دانسته است. در اینجا این مطلب را هم باید مد نظر قرار داد که در سراسر کتاب از روایات اهل سنت استفاده شده است و به غیر از چهار مورد و مختصر توضیحی در فصل دوم کتاب هیچ اشاره دیگری به روایات شیعه و راویان و روش تفسیری شیعیان نمی‌شود. کتاب دیگر او زندگی‌نامه محمد (ص) نام دارد. این کتاب نسبتا کم حجم با استناد به روایات تاریخی شرح مختصری از زندگی و زمانه پیامبر اسلام است.
نولدکه کتاب‌هایی هم در حوزه زبان‌شناسی و دستور زبان‌های قدیمی چون آرامی، سریانی و عربی کلاسیک دارد. او از پژوهش‌های عربی به ایران‌شناسی ورود کرد. بررسی منابع فارسی و مطالب مربوط به ساسانیان در تاریخ طبری او را به مطالعه شاهنامه و نوشته‌هایی به زبان پهلوی همچون “کارنامه اردشیر” سوق داد. برای تکمیل مطالعات خود فارسی میانه را آموخت، همچنانکه پیش از آن فارسی امروزی را آموخته بود. مطالعه کارنامه اردشیر نخستین تلاش برای ترجمه یک متن پهلوی بدون توجه به سنت پارسه بود. او سعی در بدست آوردن ریشه کلمات فارسی امروز از متن پهلوی داشت. برای مثال او ریشه لغت آذربایجان را در “اتورپات” که در اصل نام یکی از سرداران سپاه مادها و سپس اسکندر بود، می‌دانست. تحقیات او در زمینه ایران‌شناسی بسیار گسترده است و نه تنها به مباحث تاریخی مربوط است، بلکه ویژگی های زبانی، مورفولوژی، وضعیت جغرافیایی ، اساطیری و داستان‌های حماسی و حتی ویژگی‌های شخصیتی و مانند آن را در برمی‌گیرد. «تاریخ ایران واعراب در زمان ساسانیان» و «حماسه ملی ایران» از جمله این کتاب‌هاست که در ایران منتشر و به ترتیب توسط عباس زریاب و بزرگ علوی به فارسی برگردان شده است. با این حال به نظر می‌رسد نولدکه هرگز نسبت به ایران نظر چندان مساعدی نداشته و به یونان توجه بیشتری نشان میداده است؛ البته که خود به این موضوع اذعان داشت و بسیاری از ایران‌پژوهان و مخصوصا محققان داخلی به موضوع‌گیری‌هایی مقابل ایشان و برخی اشکالات و اشتباهات او بخصوص درباره شاهنامه تاکید دارند.
نولدکه در میان شرق‌شناسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از او با احترام یاد می‌کنند. او از شرق‌شناسان برجسته به شمار می‌آید که بسیاری از خاورشناسان روزگار خویش و مستشرقان پس از خود را تحت تأثیر قرار داده است. تلاش پایدار و درخشش ذهن و آگاهی گسترده اش به ادبیات یونانی و شناخت کاملش از سه زبان سامی شامل عربی، سریانی و عبری، همراه با عمر طولانی، به او امکان داد تا این جایگاه را نه تنها در میان خاورشناسان آلمان، بلکه در میان تمام خاورشناسان به دست آورد.
تئودور نولدکه سال‌های پایانی عمرش را در کالسروهه و نزد پسرش گذراند و سرانجام پس از عمری کار پژوهشی و تحقیقاتی در بیست و نه دسامبر ۱۹۳۰ در ۹۴ سالگی درگذشت.
کتاب‌شناسی:
[۱] -Theodor Nöldeke
[۲] – Heinrich Ewald
[۳] – Universität Göttingen
[۴] – (Université de Strasbourg
سیدموسوی
لطفا نظر خود را در مورد این مطلب بنویسید
نظرات شما
نظری برای این مطلب ثبت نشده است
مشاهده بیشتر
اطلاعات تماس
با عضویت در خبر نامه
از آخرین مطالب ما، باخبر شوید...