مستنصر میر

دکتر مستنصر میر در اصل متولد ۱۹۴۹ پاکستان است. وی به ترتیب در سال‏های ۱۹۶۷ و ۱۹۶۹ لیسانس و فوق لیسانس خود را از کالج دولتی دانشگاه پنجاب، واقع در شهر لاهور پاکستان دریافت کرد و سال بعد موفق به دریافت فوق لیسانس دیگری در رشته مطالعات اسلامی از دانشگاه میشیگان، امریکا شد. وی در سال ۱۹۸۳ از همین دانشگاه دکترا گرفت. از آن پس مستنصر میر در دانشگاههای میشیگان، ویرجینیا (آمریکا) و دانشگاه بین المللی اسلامی (مالزی) به تدریس مشغول بوده است.

طی سال‏های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶، وی استاد مدعو مرکز مطالعات اسلامی در دانشگاه آکسفورد (انگلستان) بود و در سال‏های اخیر استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه دولتی یانگستاون (اوهایو، آمریکا) بوده است. وی همچنین به طور مشترک با دکتر ممتاز احمد، سردبیری فصلنامه مطالعات اسلام معاصر (Studies in Contemporary Islam) را برعهده دارد که از سوی همین دانشگاه منتشر می‏شود.

حوزه اصلی تحقیقات و تالیفات مستنصر میر، مطالعات قرآنی است. وی علاوه بر این، یک کتاب و چند مقاله درباره محمد اقبال، مصلح معروف هندی منتشر کرده است. سه کتاب قرآنی او عبارتند از: نظم و انسجام در قرآن: بررسی دیدگاههای تفسیری مرحوم امین احسن اصلاحی در کتاب تدبر قرآن (۱۹۸۶)؛ فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم قرآنی (۱۹۸۷)؛ تعابیر و اصطلاحات زبانی قرآن (۱۹۸۹). وی همچنین بیش از بیست مقاله قرآنی در مجلات معروف کشورهای اسلامی و غربی نگاشته است که ترجمه عناوین پاره‏ای از آنها چنین است:

۱ـ گفتگو در قرآن؛ ۲ـ دیدگاه‏های امام فراهی و امین احسن اصلاحی در تفسیر آیه چهارم سوره تحریم؛ ۳ـ آیا قرآن کتابی در هم ریخته و بی‏شکل است؟ ۴ـ دیدگاه امین احسن اصلاحی درباره دسته بندی سوره‏ها؛ ۵ـ نکاتی مقدماتی درباره صیغه‏های مجهول در قرآن؛ ۶ـ حضرت آدم به روایت قرآن؛ ۷ـ تفسیر و دیدگاه فراهی درباره قسم‏های قرآن؛ ۸ـ مغالطاتی منطقی درباره قرآن؛ ۹ـ وحدت مضمونی سورها: تحولی قرن بیستمی در تفسیر قرآن؛ ۱۰ـ وجوهی چند از تفهیم القرآن ابوالاعلی مودودی. از آنجا که پاره‏ای از مقالات مستنصر میر در واقع در پاسخگویی به برخی شبهات مستشرقان غربی نوشته شده است، این مقالات توسط برخی از سایت‏های اسلامی در اینترنت به طور آزاد ارائه شده است.(۱)

شاید بتوان مهمترین کتاب قرآنی مستنصر میر را همان اثر نخست وی، یعنی نظم و انسجام در قرآن دانست. این کتاب در اصل رساله دکتری مولف در دانشگاه میشیگان (آمریکا) در سال ۱۹۸۳ بوده است که وی در آن می‏کوشد یکی از تفاسیر معاصر را که به زبان اردو نگاشته شده است، به محققان غربی معرفی کند. نام این تفسیر تدبر قرآن (۸ جلد، ۱۹۶۷ـ۱۹۸۰) است که به قلم مفسری هندی به نام مولانا امین احسن اصلاحی (متولد ۱۹۰۶/۱۳۲۴ ق؛ ایالت اوتار پرادش، هند) تالیف شده است.(۲) اصلاحی معروف‏ترین شاگرد امام فراهی (۱۸۶۳-۱۹۳۰) از مفسران و مصلحان هندوستان بود، اما خود بخش اعظم عمر خویش را در پاکستان به سر برد. وی ۵ سال پیش، در ۱۹۹۷ در گذشت.

نقطه نظر اصلی اصلاحی در تفسیر قرآن، توجه به نظم و چینش آیات آن است. اگر از معدود عالمان گذشته چون امام مالک بن انس و باقلانی بگذریم که معتقد بودند تدوین و چینش قرآن توقیفی و از سوی خداوند نیست، می‏توان گفت که دانشمندان اسلامی عمدتاً به چینش الهی آیات قرآن و نظم قرآن معتقد بوده‏اند. مستنصر میر در این کتاب می‏کوشد تا نشان دهد مفهوم نظم و انسجام قرآن در نظر اصلاحی و استادش، امام حمید الدین عبدالحمید فراهی، متفاوت از گذشتگان و حتی معاصرانی چون علامه طباطبایی (ره) در تفسیر المیزان و سید قطب در فی ظلال القرآن است. به نظر وی، اصلاحی نخستین کسی است که در تفسیر تدبر قرآن خود، نظم و انسجام ساختاری قرآن را علاوه بر انسجام مضمونی آیات آن مورد توجه قرار داده است و همین امر تفسیر او را به کلی از اسلافش متمایز کرده است. مشخصات کتاب شناختی این اثر مستنصر میر چنین است:

Mustansir Mir, Coherence in the Qur’an: A Study of Islahi’s Concept of Nazm in Tadabbur-i Qur’an. Indianapolis (IN): American Trust ublications, 1986. 125pp.

۱ـ فی المثل نگاه کنید به: www.islamic-awareness.org

۲ـ اصلاحی کتاب دیگری هم به نام مبانی تدبر قرآن در سال ۱۹۷۱، در یک جلد در لاهور به زبان اردو منتشر کرده است.