مصاحبه با خانم انتصار رب

با خبر شدیم که خانم انتصار رب جهت مطالعه و تحقیق در زمینه فقه اسلامی به دانشگاه مفید آمده اند؛ لذا در صدد برآمدیم تا مصاحبه ای ر با ایشان ترتیب دهیم.

اطلاعات کلی در مورد خانم انتصار رب

وی دانشجوی دکتری در دانشگاه پرینستون می باشد و به منظور مقایسه و استفاده تطبیقی قواعد فقه در متون اسلامی و معادل های آن در متون حقوقی آمریکا، هم فقه اسلامی( مکاتب فکری اهل سنت و شیعه در مورد فقه) و هم حقوق آمریکا را مطالعه می کنند. خانم انتصار به منظور پاره ای مطالعات و تحقیقات و گذراندن دوره فشرده ای در زمینه فقه اسلامی، بویژه فقه امامیه تابستان سال ۱۳۸۳ به دانشگاه مفید آمده اند.

سوال یک : در مورد پیشینه علمی خود توضیح دهید؟

پاسخ: پژوهشگران در تلاش برای شناخت دنیای اسلام دربافت و سیاق تمدن معاصر غرب که بر معیارهای عقلانی مبتنی است، به تحقیق و بررسی اسلام و تمدن غرب مبادرت ورزیده اند. شخصاً برآنم که بررسی و تحلیل حقوقی در این زمینه بسان پلی است که دو تمدن را به هم مرتبط می سازد. زیرا فقه اسلامی ترجمان جهانی از ارزشهای اسلامی، و حقوق غربی نمود ارزشهای باخترنشینان است. همچنین فقه اسلامی بر آن است تا ارزشهای اجتماعی و اعتقادی دین را به مجموعه ای کاربردی از قوانین قابل فهم تبدیل نماید. عمده تحقیقات من به بررسی و تحلیل چگونگی فهم این احکام دربافت و سیاق حقوق امروزین غرب اختصاص دارد.

به منظور آغاز چنین طرح تحقیقاتی به فراگیری زبان عربی و فقه اسلامی در دانشگاه جرج تن (Gergetown) و مؤسساتی در قاهره و سوریه اقدام نمودم، و برای آشنایی و فهم حقوق غربی در دانشگاه «یل» (Yale) مشغول به تحصیل شدم که هر یک به نوبه خود مرا در مطالعه و تحقیق تطبیقی احکام شرعی و تفسیر آن در فقه اسلامی (القواعد الفقهیه) و حقوق غربی ( مقایسه حقوق اسلامی و غربی) یاری می رساند. با این هدف اکنون، در مقطع دکتری در دانشگاه پرینستون(Princeton) شاگرد ایه الله دکتر حسین مدرسی (اهل قم) می باشم، وی هم در حقوق غربی و هم در فقه اسلامی، مردی صاحب نظر است. هدفم از آمدن به دانشگاه مفید بررسی و تحقیق در زمینه فقه و همین طور زمینه ها و موضوعات مرتبط وتأثیر گذار بر حقوق اسلامی بوده است.

با ورود به دانشگاه جرج تن در سال ۱۹۹۵ مطالعه در زمینه اسلام و زبان غربی را آغاز نمودم. در آن دانشگاه در رشته علوم سیاسی و زبان عربی در زمینه تخصصی روابط بین الملل در مقطع کارشناسی تحصیل کردم. علاوه بر آموزش زبان عربی در کلاسهای بسیاری در زمینه مطالعات اسلامی، شامل اندیشه دین اسلام، عرف و عمل در اسلام، و روابط اسلام و مسیحیت شرکت جستم. پس از آن به منظور ادامه مطالعات خود در زمینه زبان عربی و مطالعات اسلامی عمومی به مدت یک سال دوره های آموزشی گوناگونی را در قاهره گذراندم.

پس از دانش آموختگی از دانشگاه جرج تن در سال ۱۹۹۹، احساس نیاز به مطالعات عمیق تر در این زمینه ها در من شکل گرفت و برای نیل بدین مقصود تصمیم به مطالعه و تحقیق در این زمینه ها در یک کشور اسلامی گرفتم. از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۰، یک دوره آموزشی را در مؤسسه أبونور در دمشق گذراندم. این دوره کاملاً بصورت عربی تدریس می شد و تاکید جدی بر فقه اسلامی و زبان عربی به عنوان پایه و اساسِ فهمِ مواریث اسلامی و آثار فقهی بر جای مانده از عالمان سلف داشت. به محض بازگشت به ایالات متحده، افزون بر ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد رشته حقوق، به مطالعات اسلامی و زبان عربی بصورت غیر رسمی ادامه دادم. بدان دلیل رشته حقوق در دانشگاه یل را برای ادامه تحصیل برگزیدم که این دانشگاه علاوه بر توجه به مبانی قواعد حقوقی، در باره خود آن قواعد، به عنوان موضوعاتی مستقل، پژوهش می شود. در دانشگاه یل به منظور ارزیابی چگونگی تأثیر متقابل حقوق و منابع قانون اساسی، در حال مطالعه و بررسی پیشرفت منشاء خاستگاهها و اهداف حقوق غربی (بویژه حقوق آمریکا) می باشم. این مطالعات پژوهش تطبیقی حقوق اسلامی در زمینه های مشابه در علم فقه (اصول) مثل، احکام شرعی تفسیر(القواعد الفقهیه)، اهداف فقه اسلامی (مقاصد الشریعه) مباحث متقدم و تفسیر پویا (تقلید و اجتهاد) و استدلال فقهی (بحثهای خرد ورزانه مبتنی بر دلیل عقل) ممکن می کند.

سوال ۲ : چرا از علوم سیاسی به فقه اسلامی تغییر رشته دادید؟

پاسخ: در حال حاضر علاوه بر تحقیق در مورد کتب قواعد فقهیه، در مورد موضوعات فقهی که در ذیل هر حکم شرعی قرار دارند کار و تحقیق می کنم برای مثال در مورد احکام شرعی، افترا (قذف) و همچنین تعیین خاستگاه و مآخذ این حقوق، گستره آن و روال اعمال و رفع حدود و مجازات وابسته به آن به تحقیق پرداخته ام . همچنین در مورد چگونگی بررسی و رسیدگی به این موضوع در حقوق کیفری ثابت موجود در اسلام ( حدود) نیز تحقیق و بررسی نموده ام. در بررسی این موضوع خاص، اصول کلی که مبنای حقوق و قوانین می باشد مدنظر بوده است. این مطالعات در پاسخ گویی به بعضی از سؤالات گسترده تر در باب ماهیت کاربردی و مناسبت و ارتباط احکام شرعی (احکام) همان گونه که در کتابهای فقه و فتوی گرد آوری شده قواعد مفیدی به دست می دهد.

سوال ۳: شیوه تحقیق شما چیست؟

پاسخ: اغلب چنان در مورد فقه صحبت رانده می شود گویی موجودی زنده و دارای حیات می باشد که دارای اندیشه و فکر است. برعکس، فقه مجموعه ای از تفسیرات و تأویلات است که توسط فقهای آگاه و دانشمند بصورت شفاف بیان می گردد.

این فقهای آگاه در پی آن هستند تا برداشتهای خود از متون شریعت و مقدس الهی (قرآن و حدیث) را با رجوع به نظرات و فتوی فقهای سلف واضح و شفاف بیان کنند؛ لذا مراد از فقه، متون خاصی می باشد که اصول فقه از آن استخراج گردیده است. بنابراین بهتر است که این سوال که ایا فقه پاسخگویی نیازهای جامعه امروز می باشد یا خیر، بدین صورت مطرح گردد که ایا فقهای ما توانایی پاسخگویی به نیازهای جامعه امروزی را دارند یا خیر ؟

همانا، فقه دارای اصول و استعداد بالقوه ای می باشد که قادر به پاسخگویی به هزاران سوال گوناگون می باشد، بنابراین قابلیت فقه در پاسخگویی به نیازهای امروزی معطوف به شایستگی و فراست فقهایی است که احکام شرعی را در جامعه بیان و اِعمال می کنند. بکارگیری و اِعمال احکام فقه در کشوری مانند ایران با اکثریت مسلمان وبهره مند از قدرت سیاسی، به همان اندازه کشوری مانند آمریکا با اقلیت مسلمان و فاقد قدرت سیاسی برای اشاعه تلقی شان از اسلام و احکام فقه، مطرح می باشد و تفاوتی از این حیث وجود ندارد. پاسخگویی تمام و کمال به نیازهای امروزی مستلزم تلاش بیشتر و بی وقفه تر فقها می باشد. به نظر من، فهم و بیان روشن قواعد تفسیر فقه(قواعد الفقهیه) بهترین وسیله ممکن برای تبدیل اصول و مبادی اسلام به زمینه های عملی آن است که این خود پاسخگوی تمام و کمال به نیازهای امروزی می باشد.

در مدت کوتاهی که در دانشگاه مفید به مطالعه و تحصیل پرداختم، بهره های علمی فراوان بردم. به ویژه از محضر اساتید گرانمایه آقایان ادیب، شریعت مداری، شاه آبادی، مرادی و مبلغی استفاده کردم. آنها با ارائه دانش عمیق و گسترده و سعه صدر و اشتیاق و نگرشی منتقدانه نسبت به مطالب درسی، به تدریس من همت گماردند.

در طول اقامت خود در دانشگاه از آشنایی با دانشجویانی خرسند شدم که بتازگی تحصیل در دانشگاه را آغاز نموده بودند آنان را تشویق کردم تا از اساتید مختلف بهره های علمی ببرند و از نظرات آنان در زمینه های تحقیقاتی مورد علاقه خود استفاده نمایند. آنان را به مطالعه و تحقیق با نگرشی انتقادی تشویق نمودم و به آنان توصیه کردم تا در زمینه های مطالعاتی و تحصیلی خود به مباحثه پرداخته تا با مطرح نمودن سؤالات گوناگون به نتیجه مطلوب برسند. دانشجویان دانشگاه مفید از فرصت بی نظیری برخوردارند که من در دوره تحصیلاتم از چنین موهبتی محروم بودم. آنان در محیطی تحصیل می کنند که به جنبه ها و نظرات اسلامی مرتبط به رشته های رایج امروزی نظیر اقتصاد، حقوق، علوم سیاسی و فلسفه دسترسی دارند.

از این رو امیدوارم که ایشان با بهره گیری از چنین فرصت بی نظیری و با بهره گیری از اساتید خود، با مطرح نمودن پرسشهای ژرف و بنیادین و رویکردی نقّادانه نسبت به متون آموزشی، و بحث و بررسی پیرامون نظرات و عقاید جدید با همکلاسی ها و دوستان خود، به دانسته های خویش بیافزایند. مشارکت در فعالیتهای دانشجویی، شبیه انتشار همین نشریه و شرکت در همایشها و کنفرانسهای دانشجویی فراهم ساز بسترها و زمینه های فوق العاده ای برای پیشرفت و تبادل افکار خواهد بود. دعوت و جلب توجه اساتید فرهیخته به شیوه های جدیدو کاربردی، استفاده و بکارگیری اصول نظری دریافت شده از دنیای مدرن امروزی، به منظور ایجاد دنیایی بهتر، با شروع از کشور خودتان ایران دارای اهمیت خاص است.

مجله دانش‌پژوهان، بهار و تابستان ۱۳۸۳، شماره پنج، صفحه ۱۱۲