هانری کربن

هانری کربن (۱۴ آوریل ۱۹۰۳- ۷ اکتبر ۱۹۷۸) فیلسوف، متکلم و استاد مطالعات اسلامی دانشگاه سوربن در پاریس فرانسه است. کربن در آوریل ۱۹۰۳ در پاریس متولد شد و اگرچه پروتستان زاده شد اما به سنت کاتولیک تحصیل کرده و در سن ۱۹ سالگی مدرک فلسفه اسکولاستیک (فلسفه مدرسی) را از موسسه کاتولیک پاریس دریافت کرد. وی سه سال بعد مدرک لیسانس فلسفه خود را درباره تومیسم زیر نظر اتین ژیلسن[۱] گرفت. در سال ۱۹۲۸ کربن با لویی ماسینیون[۲] ریس مطالعات اسلامی دانشگاه سوربن ملاقات کرد و ماسینیون کربن را با نوشته‌های سهرودی، عارف و فیلسوف ایرانی قرن دوازدهم آشنا کرد و آثار سهروردی مسیر زندگی کربن را عمیقا تحت تاثیر قرار دارد. سال‌ها بعد کربن گفت: ” بواسطه برخورد با سهروردی سرنوشت معنوی من برای گذر از این دنیا بسته شد. فلسفه افلاطون، در مهرپرستی زرتشتیان ایران باستان بیان شده بود و مسیری که من در جستجوی آن بودم را روشن ‌کرد”.

کربن باعث تغییر جهتی کلی در مطالعات فلسفه اسلامی شد. وی در رساله ” تاریخ فلسفه اسلامی” (Histoire de la philosophie islamique) خود در سال ۱۹۶۴ این دیدگاه رایج که فلسفه میان مسلمانان پس از ابن رشد به پایان رسیده را رد می‌کند.

زندگی و کار فلسفی کربن را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد. نخستین دوره از سال ۱۹۲۰ تا سال ۱۹۳۰ است، زمانی‌که او مشغول یادگیری و تدریس فلسفه غرب بود. دوره دوم مابین سال‌های ۱۹۳۹ و ۱۹۴۶ است که طی آن کربن به مطالعه آثار شهاب الدین سهروردی و حکمت اشراق در استانبول پرداخت. دوره آخر از سال ۱۹۴۶ آغاز شد و تا زمان مرگش ادامه یافت که طی آن به مطالعه و احیای فلسفه شرقی و اسلامی پرداخت. هانری کربن در سال ۱۹۳۳ با استلا لین هارت ازدواج کرد. کربن و همسرش در سال ۱۹۳۹ به استانبول و در ۱۹۴۵ به تهران سفر کردند. آن‌ها یک سال بعد در جولای ۱۹۴۶ به پاریس بازگشتند.

کربن برای اولین بار در سال ۱۹۴۹ در کنفراس سالانه ایرانوس (Eranos) در ازکونای سویس شرکت کرد. در سال ۱۹۵۴ کربن پس از لویی ماسینیون به ریاست کرسی اسلام و ادیان عربی رسید. از ۱۹۵۰ به بعد او پاییز در تهران، زمستان در پاریس و بهار را در ازکونا به سر می‎‌‌برد. دیدارهای او با علامه طباطبایی در همین دوران اتفاق افتاد.

سه اثر شاخص کربن که شهرت وی در میان انگلیسی زبانان تا حدود زیادی بر اساس آن‌هاست، در طی سال‌های ۱۹۵۰ در فرانسه منتشر شد: ابن سینا و تمثیل عرفانی (Avicenna and the Visionary Recital)، تخیل خلاق در عرفان ابن عربی (Creative Imagination in the Sufism of Ibn ‘Arabi’) وعرض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز (Spiritual Body & Celestial Earth). اثر شاخص بعدی وی درباره آسیای مرکزی و تصوف ایرانی به زبان انگلیسی و با معرفی ضیا عنایت خان به عنوان چ نورانی تصوف ایرانی منتشر شد. مهم‌ترین اثر او که هنوز به ترجمه انگلیسی نرسیده، کتاب چهار جلدی با عنوان اسلام ایرانی، جنبه‌های معنوی و فلسفی (En Islam Iranien: Aspects spirituels et philosophiques) است.

چندین وجهه مهم در کنار هم ساختار اصلی معنویتی را تشکیل می‌دهند که کرین از آن‌ دفاع می‌کند. تخیل مهم‌ترین ابزار در بکار افتادن خلاقیت است و نماز “عالی‌ترین عمل تخیل خلاق است”. کربن خود را یک مسیحی پروتستان می‌دانست اما دیدگاه اعتقادی مسیحت از تاریخ را رد می‌کرد. نگاه گسترده الهیاتی او به روح القدس، یهودیت، مسیحیت و اسلام را در بر می‌گیرد. او از نقش محوری انسان به عنوان تصویر محدودی از خدای یکتا دفاع می‌کند. عرفان او زهد و ریاضت تارک دنیاگونه نیست بلکه توجه به تمامی خلقت به عنوان تجلی خدا است. این دیدگاه مشترکات زیادی با آنچه معنویت خلقت (Creation Spirituality) نامیده می‌شود دارد و نقش فرشته روح القدس شبیه به آن چیزی است که گهگاه موعود جهانی خوانده می‌شود.

آثار کربن توسط شماری از نویسندگان مورد انتقاد قرار گرفت. توان علمی‌اش هم بر اساس تعصب شیعی و هم اصول نظری خود او مورد سوال قرار گرفت. او متهم شده بود که شخصی بی تجربه و بی‌توجه به سنت‌ها و نیز فردی خطرناک، سیاسی و مرتجع است؛ همچنین اتهام نخبه‌‌گرایی و ملی‌گرایی ایرانی در هر دو زمینه سیاسی و معنوی به کربن زده شده بود که پاسخ‌های صریح و قاطعی از سوی لاری[۳] و سابتنلی[۴] به بیشتر این انتقادات کوبنده داده شده است.

عقاید کربن بواسطه آثارش به تدریج بر روی همکاران، دانشجویان و بسیاری دیگر تاثیرات مهمی گذاشت. فهرست این افراد تنوع بسیاری دارد و محققان پرکار غربی تصوف و اندیشه اسلامی ذیل را دربرمی‌گیرد: سید حسین نصر[۵]، ویلیام چیتیک[۶]، کریستین ژمت[۷]، علی امیرمعزی[۸]، هرمان لندوت [۹]، پییر لاری[۱۰]، جیمز کوان[۱۱] ( نویسنده استرالیایی)، جیمز موریس[۱۲] و تاد لاووسن[۱۳].

در انگلستان تاثیر آثار کربن در آثار کاتلین رین[۱۴]، فیلیپ شرارد[۱۵]و دیگر اعضای آکادمی تمنوس دیده می‌شود. همچنین کربن منبع مهمی بود برای روانشناسی ارکی‌تایپ جیمز هیلمان و سایر کسانی که روانشناسی کارل یونگ را توسعه دادند بود. منتقد ادبی آمریکایی هارولد بلوم[۱۶] اظهار می‌دارد که کربن تاثیر قابل توجهی بر تفسیر او از عرفان داشته است و شاعر آمریکایی چارلز اولسون[۱۷] دانش آموخته کربن در ابن سیناپژوهی و تمثیل عرفانی است.

همچنین دوستان و همکاران کربن انجمن دوستان هانری و استلا کربن (L’Association des Amis de Henry et Stella Corbin ) را در فرانسه برای انتشار آثارش از طریق جلسات و کنفرانس و انتشار نوشته‌های او پس از درگذشتش تاسیس کردند.

کتابشناسی برگزیده آثار وی:

• Avicenna and the Visionary Recital. Princeton University Press, 1960.
• Histoire de la philosophie Islamique. Gallimard, 1964. (Re-issued by Kegan Paul in 1993 as History of Islamic Philosophy ISBN 0-7103-0416-1..)
• Creative Imagination in the Sufism of Ibn ‘Arabi. Princeton University Press, 1969. (Re-issued in 1998 as Alone with the Alone.)
• En Islam Iranien: Aspects spirituels et philosophiques (4 vols.). Gallimard, 1971-3.
• Spiritual Body & Celestial Earth: From Mazdean Iran to Shi’ite Iran. Princeton University Press, 1977.
• Le Paradoxe du Monothéisme. l’Herne, 1981.
• Cyclical Time & Ismaili Gnosis. KPI, 1983.
• L’Homme et Son Ange: Initiation et Chevalerie Spirituelle. Fayard, 1983.
• Face de Dieu, Face de l’homme: Hermeneutique et soufisme. Flammarion, 1983.
• Temple and Contemplation. KPI, 1986.
• The Man of Light in Iranian Sufism. Omega Publications, 1994.
• Swedenborg and Esoteric Islam. Swedenborg Foundation, 1995.

[۱] -Étienne Gilson
[۲]-Louis Massignon
[۳] -Lory
[۴] — Subtelny
[۵] – Seyyed Hossein Nasr
[۶] – William Chittick
[۷] – Christian Jambet
[۸] – Ali Amir-Moezzi
[۹] – Hermann Landolt
[۱۰] – Pierre Lory
[۱۱] – James Cowan
[۱۲] – James Morris
[۱۳] – James Morris
[۱۴] – Kathleen Raine
[۱۵] – Phillip Sherrard
[۱۶] – Harold Bloom
[۱۷] – Charles Olson

سیدموسوی