مروری بر مقاله «دروس قرآن شناسی: الرقیم، فصل نبطی» نوشته مهدی شاددل

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: مقاله «دروس قرآن شناسی: الرقیم، فصل نبطی» را مهدی شاددل (دانشجوی دکترا در دانشگاه لایدن) نوشته است و در مجله مطالعات سامی منتشر شده است. این مقاله به بررسی واژه «الرقیم» می‌پردازد که در قرآن ۱۸:۹ در ابتدای داستان اصحاب کهف یاد شده است. علی‌رغم گمان‌پردازی‌های فراوان، معنای این اصطلاح مبهم هنوز آشکار نشده است. این تحقیق مدعی است که الرقیم به شهر باستانی «پترا» پایتخت پادشاهی نبطی اشاره دارد.

پس از مرور برداشت‌های اصلی مفسران مسلمان (که الرقیم را شهری می‌دانستند که غار در آن واقع بوده است، نام خود غار/کوه تلقی می‌کردند، یا آن را اشاره به کتیبه‌ای می‌دانستند که حاوی اسامی اصحاب کهف بوده است)، مقاله به سراغ شواهد موجود از زبان‌های سامی می‌رود که نشان می‌دهد پترا در منابع آرامی و عبری با عنوان RQM شهرت داشته است.

شواهد اصلی از این قرار است:

• یک کتیبه نبطی خاک‌سپاری و متعلق به پترا در قرن ۱ قبل از میلاد که اشاره می‌کند شخص متوفی در RQMW سکونت داشته است.
• اشاره به پترا با عنوان RQM در آثار یوسف فلاوی مورخ یهودی و نویسندگان مسیحی متقدم.
• ارجاعاتی به RQM به معنای پترا در متن‌های سریانی مثل «ویتا بارساوما» از قرن ۶ م. و موعظه «یوزبیوس» از قرن ۴ م.
• ذکر «سرزمین مردمان RQMY» در «کتاب قوانین کشورها» نوشته بارداسیان ادسا از قرن ۳ میلادی.

این شواهد نشان می‌دهد پترا در عصر باستان بصورت RQM شهرت فراوانی داشته است. سپس این مقاله به بررسی منابع جغرافیایی عربی مثل الطبری، المقدسی، و البلاذری می‌پردازد که مکانی با عنوان الرقیم را یاد کرده‌اند. اگرچه این منابع محل این روستا را در نزدیک عَمَّان (در اردن امروزی) نام می‌برند که از پترا بسیار دور است، نویسنده مقاله شواهدی ارائه می‌دهد مبنی بر اینکه:

• این منابع از یک الرقیم شمالی اطلاع داشتند ولی یک RQM دوم (RQM d-HGRH) را نیز ثبت کرده‌اند که ظاهرا نشانگر پترا است.
• این RQM d-HGRH در منابع یهودی با عنوان مرز جنوبی سرزمین اسراییل ذکر شده است که با مکان پترا تطابق دارد.
• روایتی در تفسیر الطبری محل «الرقیم» قرآنی را منطقه‌ای بین شهر امروزی «عقبه» و مرز جنوبی فلسطین بیان می‌کند که آن هم به پترا اشاره دارد.

نویسنده مقاله می‌گوید روایات اسلامی به دقت وجود دو مکان با نام الرقیم/RQM را ثبت کرده‌اند، یکی در نزدیکی عمان (که از اوایل تاریخ اسلام شهرت داشته است) و مکانی متقدم‌تر که به پترا اشاره داشته است.