البقره، دومین سوره‌ی قرآن: تفسیر تاریخی ـ دینی

آقای دکتر اشمیتس استاد دانشگاه هانوفر و استاد مدعو در دانشگاه‌های مونستر، گوتینگن و یِنا است. حوزه مطالعاتی وی، مطالعات تطبیقی ادیان ابراهیمی و بررسی روابط سه آیین یهودیت، میسحیت و اسلام است. برخی از آثار ایشان عبارتند از:

1. دین و تناسبات آن در قلمرو فرهنگ، ماربورگ، ۱۹۹۶. ۲۱۴ صفحه.
2. مواجهه الهیات وجودی (پل تیلیخ) و فلسفه وجودی (کارل یاسپرس)، ماربورگ،۱۹۹۰. ۲۴۲ صفحه.
3. اسلام در آلمان، این اثر به طور مشترک با خانم حمیده محققی نگاشته شده است، اشتوتگارت، ۲۰۰۷.
4. راهی نو در تفسیر قرآن، در دست نگارش.

اما ساختار کتاب حاضر:

کتاب از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل شده است. در مقدمه آمده: تفسیر حاضر درواقع لبیکی است به دعوت آقای والتر بلتست[۱]؛ وی در کتاب خود مقایسه ادیان در رابطه با اسطوره شناسی قرآن گفته: «هنوز یک تفسیر تاریخی ـ دینی برای قرآن نوشته نشده است.»

فصل اول: بررسی آیات ۲ ـ ۲۹. بخش اول آیات سوره بمثابه کلیات و معرفی قرآن به عنوان کتاب هدایت برای مؤمنان. سیمای مؤمنان ۳ـ ۵، چهره غیر مؤمنان ۶ـ ۱۶؛ تشبیه کافران به روندگان در تاریکی ۱۷ـ ۲۰؛ آیات ۲۸ ـ ۲۹ مقدمه‌ای برای فصل دوم.

فصل دوم: داستان بنی‌اسرائیل، آیات ۳۰ـ ۱۴۱

فصل سوم: محور موضوعی سوره، آیات ۱۴۲ ـ ۱۶۲

فصل چهارم: دستورات فرهنگی ـ فقهی، آیات ۱۶۳ـ ۲۸۳

فصل پنجم: جمع‌بندی، آیات ۲۸۴ـ ۲۸۶

نویسنده در بخشی از فصل پایانی کتاب تحت عنوان «سوره بقره به عنوان توراتی نو» به جمع‌بندی مطالب خود می‌پردازد:

1. ۳۴۱, Die zweite Sure als Neue Tora

اسلام یک دین مستقلی است با توراتِ (تعالیم) خودش و داستانها و شریعتی که خاص خود می باشد، البته فرم و شکل آن با تورات موسی شباهت دارد. در این میان، سوره بقره نسبت به دیگر سوره‌ها دارای نظام خاصی می‌باشد. نویسنده در اینجا از یک بازی زبانی استفاده کرده است. واژه “تورا” که در فارسی تورات می‌خوانیم، در عبری به معنی تعلیم و آموزش می‌باشد. و اینجا معنای لغوی آن منظور است.

جدول مقایسه داستانهای سوره بقره و عهد عتیق

با مقایسه اینگونه آثار و کتابهایی که تا حدود یک قرن پیش نوشته می‌شدند همچون:

• هیرشفلید[۲]، عناصر یهودیت در قرآنJüdische Elemente im Korân/، برلین ۱۸۷۸م.
• اسرائیل شاپیرو[۳]، نمادهای هگادایی (تاریخی) در بخش داستانی قرآن/ Die haggadischen Elemente im erzählenden Teil des Korans ، فرانکفورت ۱۹۰۷م.
• ابراهام اسحاق کاتش[۴]، ارتباط متقابل اسلام و یهود: تفسیر سوره بقره و آل عمران/ Islam – relations – Judaism; Judaism – relations – Islam; Koran. Surat al-Bagarah – commentaries; Koran. Surat Al`Imran – commentaries.
• کارل آرنس[۵]، عناصر مسیحیت در قرآن/Christliches im Qoran ، لایپزیک، ۱۹۳۰

می‌توان تحول در نگرش مستشرقان نسبت به اسلام را شاهد بود؛ چه اینکه نسل حاضر تلاش می‌کنند با حذف پیش‌فرضها با قرآن همدلانه مواجهه پیدا کنند. نسخه‌ای از این کتاب در مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبانهای اروپایی موجود است.

حیدر عیوضی

[۱]. W. Belz

[۲]. Hartwig Hirschfeld (1854- 1934).

[۳]. Israel Schapiro

[۴]. Abraham Isaac Katsh (1906- )

[۵]. Karl Ahrens