معناشناسیِ شناختی ترجمه‌ی مجاز (متانومی) در قرآن کریم

کتاب حاضر درصدد بیان این نکته است که ترجمه بیشتر از آنکه فرایندی زبانی و زبان‌شناختی باشد، عملی شهودی و شناختی است. مؤلفان کتاب برای تبیین دیدگاه خود، بحث اصلی را بر موضوع “همنشینی و دگرنامی” یا متانومی (Metonymy) متمرکز کرده‌اند که می‌توان آن را تقریباً معادل موضوع مجاز در میان اصطلاحات شناخته شده‌ی ادبیات اسلامی دانست. واژه‌ی متانومی (μετωνυμία) یونانی و به معنای تغییر اسم است. این امر در اصطلاح نوعی کنایه گویی، و صورتی از سخن است که بر اساس رابطه‌ی جفت شدگی میان واژه‌های مجازی و حقیقی ساخته می‌شود. فی‌المثل جمله‌ی <او با عرق جبین، خرج خود را در می‌آورد>، یعنی <او با کاری که باعث عرق کردن جبینش می‌شود، خرج زندگی خودش را در می‌آورد>؛ در اینجا رابطه‌ی همنشینی وجود دارد. همچنین اگر بجای نام بردن مستقیم از یک موجود، از چیزی که یادآور آن باشد نام ببریم، از آرایه‌ی دگرنامی استفاده کرده‌ایم. مثل اینکه به‌جای مجلس شورای اسلامی در ایران بگوییم بهارستان، یا به جای پارلمان انگلستان بگوییم وستمینیستر (Westminster) یا به‌جای سینمای آمریکا بگوییم هالیوود. در این هر سه مثال، به جای بیان مفهومی خاص، مکان فیزیکی مشخصی را به‌کار برده‌ایم که به آن مفهوم مرتبط است.

مؤلفان کتاب متانومی را مهم‌ترین پدیده‌ی معناشناسی شناختی می‌دانند. مترجمان در این موارد ناگزیرند کوشش فراوان به‌خرج دهند تا نزدیک‌ترین معادل متانومی را در زبان مقصد بیابند و در ترجمه‌ی خود به‌کار گیرند. نمونه‌های زیادی از آیات قرآن و تلاش مترجمان مختلف برای ترجمه‌ی آن آیات در کتاب حاضر به این منظور ذکر شده است. از مهم‌ترین نتایج مؤلفان در این اثر آن است که در بسیاری موارد، شایسته است که مترجم در فرایند شهودی خود، متانومی کاملاً جدیدی از حیث ساختار و واژگان در زبان مقصد بازسازی کند. نتیجه آنکه مترجم و متانومی در فرایندی شهودی، رابطه‌ای متقابل و تنگاتنگ دارند تا بتوان فرایند برگردان متن را با موفقیت بیشتر طی کرد.

مرتضی کریمی نیا

منبع : وبلاگ مطالعات قرآنی