حفظ سنت اسلامی: ابونصر قورصاوی و آغاز اصلاح طلبی مدرن

ابونصر قورصاوی (۱۷۷۶-۱۸۱۲) شخصیت مهمی در تاریخ جوامع مسلمان امپراتوری روسیه است. ابونصر یکی از محققان برجسته دینی بود و آثاری نوشت که در آن‌ها خواستار اصلاح سنت‌های علمی اسلامی بود، سنت‌هایی که گفتمان دینی این جوامع را در قرن بیستم شکل دادند. قورصاوی بر ایجاد دانش اسلامی در دوره پسا کلاسیک (سده‌های ۱۴ تا ۱۹) تاکید داشت و از تمایل بیش از حد علما به تقلید انتقاد می‌کرد. به عقیده او تقلید، انسان را به سوی تصورات نادرست کلامی سوق می‌دهد و آن‌ها را از تعامل با کتاب مقدس باز می‌دارد. او می‌گوید همه مواضع علمی باید تأیید شوند (تحقیق) تا از صحت آن‌ها اطمینان حاصل شود، و دستیابی به اجتهاد وظیفه همه مسلمانان است تا از این طریق اعمال خود به درستی انجام دهد. نظریات اصلاح طلبانه او هرچند انتقادی بود، اما بر اساس سنت علمی موجود استوار بود و محتوای آن تحت تأثیرغرب و اروپا نبود. با این وجود، می توان آن را پاسخی به ادغام نهادهای اسلامی در بوروکراسی دولت امپراتوری روسیه در اواخر قرن هجدهم دانست که باعث اعمال مجدد قوانین اسلامی و اقتدار دینی در امپراتوری شد. این کتاب، نظرات اصلاحی او را با توجه به پیشینه‌ها و منابع آن و نیز با توجه به تغییرات تاریخی تحلیل می‌کند. همچنین به موضوع مدرنیته می‌پردازد و استدلال می‌کند که اگرچه اصلاح طلبی وی بر پایه سنت‌های پسا کلاسیک استوار است، اما این نیز نمونه اولیه‌ای از مدرنیسم اسلامی است. با این حال، این جنبش با جدیدیسم[۱]، جنبش اصلاحی قرن بیستم (جنبشی از اصلاحات در میان روشنفکران مسلمان آسیای میانه، عمدتا ازبک‌ها و تاجیک ها، از اولین سال‌های قرن بیستم تا ۱۹۲۰ ادامه یافت)علیرغم ادعاهای مکرر مخالفان، متمایز است. چراکه جدیدیسم پس از تحولات و اصلاحات قورصاوی، همچنان در محیط دینی ولگا رشد یافت.

—————————————————————————————————————————————–

۱- Jadidism

برای مطالعه متن کتاب کلیک کنید.