گنجینه مخطوطات اسلامی در کتابخانه و موزه مورگان

«کتابخانه و موزه مورگان» (Morgan Library & Museum) که یک موزه و کتابخانه پژوهشی مستقل در نیویورک است، حاصل فعالیت‌های «جان پیرپونت مورگان» سرمایه‌دار و بازرگان آمریکایی است. او از دهه ۱۸۹۰ به بعد مشغول جمع‌آوری نسخ خطی، نسخ ادبی، و طراحی‌ها و نقاشی‌های قدیمی شد.

اگرچه این موزه بیشتر به دلیل مجموعه نسخه‌های اروپایی از قرون میانه و رنسانس شهرت دارد، مجموعه‌ای از نسخ تاریخی اسلامی با نگاره‌های خارق‌العاده را نیز با عنوان «گنجینه‌های مخطوطات اسلامی» نگهداری و ارائه می‌کند. این گنجینه که هم‌اکنون بخش‌هایی از آن بطور آنلاین در دسترس است هم شامل متون دینی و هم شامل متون عمومی می‌شود و افزون بر آن نسخ قرآنی منحصربه‌فردی در کنار مخطوطات علمی، تراجم، تاریخ، و شعر دارد.

از جمله موارد موجود در این موزه، یکی از عالی‌ترین و ظریف‌ترین نسخ بر جای مانده از منافع الحیوان و نیز غنی‌ترین زندگی‌نامه مصور درباره جلال‌الدین رومی شاعر مشهور است. نمونه‌هایی از آلبوم‌های هنر مغولی و ایرانی و نیز آثار مینیاتوری از مجموعه اشعار فارسی را نیز باید نام برد.

مورگان بخش عمده‌ای از مجموعه اسلامی خود را در سال‌های ۱۹۱۱ و ۱۹۱۲ به تشویق «بلا دا کستا گرین» که کتابدار او بود خریداری کرد. گرین بعدها مدیر این کتابخانه و موزه شد و نقش بی‌بدیلی در ارتقای آن ایفا کرد.

بخش نسخ قرآنی این موزه شامل مجموعه‌ای گوناگون از قرآن‌ها از قرن ۱۰ میلادی به بعد را شامل می‌شود. قرآن پر نقش و نگار «جراح پاشا» که در سال ۱۵۸۰ در شیراز و به خط «ریحان» نگاشته شده و از سوی سلطان احمد سوم پادشاه عثمانی وقف مسجد جراح پاشا در استانبول شده است یکی از این نمونه‌هاست. قرآن‌هایی به خط کوفی از قرن سوم اسلام، قرآن‌های مملوکی، مغربی، کشمیری، ترکی و مینیاتوری نیز در این مجموعه به چشم می‌خورد.

در بخش تاریخ طبیعی و طالع‌بینی برگه‌هایی از دو نسخه نفیس و مینیاتوری منافع الحیوان از دوره غازان خان (حاکم مغول) که دستور به ترجمه فارسی این کتاب داد و نیز مطالع السعد و منابع السیاده که به دستور سلطان مراد سوم (حاکم عثمانی) که به کیهان‌شناسی و دیوشناسی علاقه داشت به نگارش درآمد.

نسخه‌ای از ترجمه ترکی ثواقب مناقب که زندگی‌نامه جلال‌الدین رومی است و به دستور سلطان مراد سوم (پادشاه عثمانی) در دهه ۱۵۹۰ نوشته و ترسیم شده است با ۲۹ مینیاتور در اختیار موزه مورگان است.

بخش دیگری از گنجینه مخطوطات اسلامی مورگان به آلبوم‌های مینیاتوری ایرانی اختصاص دارد که از سر چارلز هرکولس رید خریداری شده است. ترسیم آلبوم فارسی را «حسین خان شاملو» حاکم هرات آغاز کرده است و احتمالا پسرش حسن شاملو ادامه داده است. پانزده برگ از بیست و هفت برگ آن در موزه مورگان قابل بازدید است.

کتابخانه و موزه مورگان مجموعه‌ای غنی از مینیاتورهای تصویرگری شعر فارسی را نیز به بازدیدکنندگان عرضه می‌کند که آثار شعرایی همچون فردوسی، حافظ، سعدی، و جامی را در بر می‌گیرد و اثر هنرمندان مختلفی از احمدآباد هند تا بخارا و شیراز در قرن‌های ۱۶ و ۱۷ است.