دیدگاه‌های قدیم عالمانِ مسلمان درباب زبان سریانی در قرآن

در این مقاله کارکرد زبان سریانی به عنوان ابزاری برای مفسران مسلمان در سده‌های میانی بررسی شده است. و همچنین دلایل احساس نیاز ایشان به ریشه‌های خارجی برخی واژه‌ها و اینکه چرا آنان در تبیین برخی عبارات قرآنی، به جای استفاده از زبان‌های خارجی رایج همچون یونانی، قبطی و عبری، زبان سریانی را برگزیده و در تفاسیر خود ارائه داده‌اند مورد بررسی قرار گرفته است.

نویسنده بدین منظور نخست در باب مفهوم زبان‌های خارجی در قرآن و مقایسه رویکرد مسلمانان سده‌های میانی با رویکرد محققان متأخر، سخن گفته است. وی سپس با مراجعه به حوزه سریانی می‌کوشد وضوح بیشتری به مفهوم آن ببخشد و سپس به بررسی استفاده‌ی عالمان مسلمان از این زبان می‌پردازد.

به عقیده­ ی وی رویکرد اصلی عالمان اسلامی، همان مبنای کار لوکزنبرگ و مینگانا است و تنها تفاوت میان دو رویکرد این است که از نظر مسلمانان، در سده‌های میانه پاسخ بسیاری از این موضوعات آسان و ساده بوده است: آنان منشأ قرآن را می‌شناختند و وجود سریانی در آن را -در صورتی که وجود واژگان بیگانه در قرآن را می‌پذیرفتند­- بخشی از وحی، و از اسرار و علم الهی می‌دانستند و نیازی به شرح و توجیه آن در سطح فهم بشری، آنچنانکه امروزه برای محققان متأخر ضروری است، نمی‌دیدند.

از دیدگاه مؤلف، مسأله مهم در اینجا وجود فرضیه محیط و شرایط خاص واقع در مسیحیت است که اصطلاحاتی را که پیش از آن در زبان عربی وجود نداشته، به این زبان منتقل کرده‌ است. چراکه چنین اصطلاحاتی در زبان عربی کاربرد دقیقی نداشته و در نتیجه نیازی به توسعه زبانی نیز نبوده‌ است. اما در اینجا یک نکته باقی می‌ماند که بخش زیادی از این مباحثات را همانند نگاشته‌ها و رساله‌های دانشمندان سده‌های میانه،‌ در محدوده حدس و گمان قرار می‌دهد: دریافت ما از بافت اجتماعی که این تحول زبانی در آن رخ داده بسیار اندک است و از این رو سخن گفتن از “سریانی مسیحی” به شیوه‌ای کاملاً بی قاعده بیان شده‌ است. عدم تناسب چنین مطلبی با در نظر گرفتن این موضوع که قرآن در حجاز نشأت یافته است بیشتر نمایان می شود: سؤال این است که چگونه همه این واژگان به منطقه حجاز نفوذ کرده‌اند؟

به عقیده ریپین، برای کسانی چون لوکزنبزگ که به دنبال حضور پررنگ‌تری از زبان سریانی در متن قرآن هستند، شرح و توجیه مکانیسم چگونگی این اتفاق و به ویژه قراردادن آن در زمینه‌ای که درباره ظهور خود قرآن فرض کرده‌ایم، ضروری‌ است. چراکه تمام دانش فقه‌اللغه در جهان، تا زمانی که با یک تصویر تاریخی مربوط به ظهور متن قرآن، ترکیب نشود مفید و کارساز نخواهد بود و گردهم آمدن تمامی این عوامل در کنار یکدیگر لازم است.

تلخیص از: آلاء وحیدنیا