تحول بیزانسی-اسلامی در فلسطین: یک رویکرد باستان‌شناختی

طی سی سال گذشته تحول بیزانسی-اسلامی و گسترش اسلام در خاور نزدیک در معرض بحث و جدل گسترده‌ای بوده است. رویکرد سنتی، که مدعی فتوحات عربی برق‌آساست و آن را عامل یک گذار سریع از مسیحیت به اسلام تلقی می‌کند، از زاویه‌های گوناگون زیر سوال رفته است. این کتاب براساس یک ارزیابی جامع از یافته‌های باستان‌شناختی از صدها سایت کاوش‌شده، تحول جوامع بومی فلسطین و اردن بین قرن‌های شش و یازده میلادی را بررسی می‌کند. ادعای اصلی کتاب این است که یافته‌های باستان‌شناختی یک تصویر قابل اتکا اما پیچیده به دست می‌دهند، و نشان می‌دهند که تحول بیزانسی-اسلامی به وضوح فرایندی بسیار آهسته‌تر و تدریجی‌تر از آنچه قبلا تلقی می‌شد بوده است. این تحول مستلزم دگرپذیری منطقه‌ای، الگوهای سکونت متنوع، و انواع مختلف جمعیت‌ها بوده است؛ در شهرهای بزرگ، شهرهای میان-اندازه، پس‌کرانه‌های زراعتی، و زیستگاه‌های حاشیه‌ای عشایری با هم متفاوت بود است؛ جوامع بومی تلاش می‌کردند سنت‌ها و عقاید قدیمی خود را حفظ کنند، حال آنکه جمعیت مسلمان تازه‌وارد به تدریج به منطقه رسوخ می‌کرد.

کتاب حاضر خواننده را از گوشه‌های دورافتاده صحرای نگب به قلب مناطق مسکون و مراکز شهری فلسطین و اردن می‌برد. نویسنده فرایند تغییر در یک جامعه چندفرهنگی پویا را ارزیابی می‌کند و نشان می‌دهد که آمدن اسلام هیچ تاثیر مستقیمی بر الگوهای سکونت و فرهنگ مادی جمعیت بومی نداشت. تغییرات تدریجی در عصر نخستین اسلام به اوج خود رسید، و در اواخر قرن یازده میلادی فروپاشید. فرایند اسلامی‌سازی حتی از این نیز آهسته‌تر بود، و مسیحیت تحت سلطه مسلمانان تا اواخر قرن یازده چیرگی داشت. یافته‌های باستان‌شناختی یک مبنای محکم برای بازنگری پارادایم‌های تاریخی فعلی فراهم می‌کند، و مخاطبان را به یک بازاندیشی درباره تاثیر تحولات سیاسی، فرهنگی، و دینی بر جمعیت‌های بومی خاور نزدیک بین قرون ۶ و ۱۱ دعوت می‌کند.

گیدئون آونی نویسنده کتاب رییس بخش باستان‌شناسی در اداره آثار باستانی اسراییل و مدرس باستان‌شناسی در دانشگاه عبری اورشلیم است.