نمونه‌هایی از خوش‌نویسی اسلامی به خط غبار در موزه‌ها و مجموعه‌های بین‌المللی

«خط غبار» یا «قلم غبار» یکی از قلم‌های هفت‌گانه جدید است که بسیار ریز نوشته می‌شود و بسیار سخت خوانده می‌شود و ریشه‌های آن به قرن سوم هجری باز می‌گردد. شیلا بلر در کتاب خوش‌نویسی اسلامی می‌نویسد: «غبار از خط نسخ مشتق شده است، و حروف ریز آن معمولا اندازه‌ای کوچکتر از ۳ میلی‌متر دارد، و اغلب ۱.۳ میلی‌متر است. گفته می‌شود که خط غبار برای نگاشتن پیام‌هایی استفاده می‌شد که کبوتران حمل می‌کردند، ولی خوش‌نویسان ایران خیلی زود آن را برای دیگر بهره‌ها به کار گرفتند، خصوصا برای نگارش تعویذها، طلسم‌ها، و حتی کتابت متن کامل قرآن» (صص ۲۵۹-۲۶۰). بعضی شاعران فارسی‌زبان نیز در سروده‌های خود گاهی از خط غبار استفاده‌های استعاری کرده‌اند، همچنان که سعدی می‌گوید:

برات خوبی و منشور لطف و زیبایی

نبشته بر گل رویش به خط سبز عذار

به مشک سودهٔ محلول در عرق ماند

که بر حریر نویسد کسی به خط غبار

نمونه‌های معدودی از آثار خوش‌نویسی اسلامی که با استفاده از خط غبار تولید شده است در موزه‌های اروپایی و آمریکایی نگه‌داری می‌شود و هر از چندی یکی از این آثار در حراج‌های معروف به فروش می‌رسد.

طوماری حاوی متن کامل قرآن که به خط غبار و بر اطراف کتیبه‌ای به خط کوفی و حاوی اسماء الله نوشته شده است. این اثر در حراجی ساتبیز عرضه شده است.

مجموعه‌ای از ۴۳ خط‌نگاره خوش‌نویسی به خط غبار در ۲۲ برگ از قرن ۱۹ میلادی. این اثر در حراجی «فورم آکشنز» عرضه شده است و محل نگارش آن چین یا جنوب شرق آسیا عنوان شده است. صفحه آغازین حاوی صلواتی بر پیامبر است و در هر یک از دیگر صفحات اجرای هنری یکی از نام‌های خداوند با بهره‌گیری از خط غبار به همراه توضیحی به زبان فارسی در پایین صفحه به چشم می‌خورد.

دو قطعه تذهیب‌کاری با طرح گل که در دل گلدان و شاخ و برگ آن اشعاری درباره گل به زبان فارسی و به خط غبار نگاشته شده است. این اثر در حراج کریستیز عرضه شده است و محل خلق آن شمال هند در سال ۱۸۵۳ میلادی عنوان شده است.

طومار افقی و تذهیب‌شده حاوی متن قرآن به خط غبار و دعای موسوم به «ناد علی» و صلوات بر چهارده معصوم از دوران قاجار (۱۲۷۶ قمری / ۱۸۵۰ میلادی). این اثر در حراجی بن‌هامس در لندن عرضه شده است.

خط‌نگاره بیتی از طبیب اصفهانی به خط نستعلیق حاوی اشعاری به خط غبار، مورخ ۱۵۳۶ میلادی، موزه بروکلین در نیویورک.

خط‌نگاره‌ای تذهیب‌شده از دوران قاجار، حاوی سرلوحه‌ای که در آن نام‌های الله، محمد، و علی نقش بسته است و در اطراف آن سوره دهر به خط قرآن نگاشته شده است، و در قسمت پایین آن نام‌های فاطمه، حسن، و حسین که هر کلمه، حرف یا نقطه با یکی از سوره‌های یس، کهف، انعام، احزاب، طه و صافات به خط غبار پر شده است. این اثر در موزه متروپلیتن در نیویورک نگهداری می شود.

طومار افقی و تذهیب‌شده از دوران صفویه به عرض ۷ سانتی‌متر و طول ۶ متر، حاوی متن کامل قرآن به خط غبار که بر اطراف صلوات بر چهارده معصوم و دعای موسوم به «ناد علی» به خط نستعلیق نگاشته شده است. به خط مظفر بن عبدالله الحسن المازندرانی، احتمالا از شیراز، مورخ ۹۸۶ هجری/۱۵۷۸ میلادی. این اثر در حراجی چستر بیتی عرضه شده است.