نگاه «مطالعات اسلامی» به اسلام و مسلمان

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: متن زیر بخشی از مقدمه‌ای است که کلینتون بنت استاد دانشگاه ایالتی نیویورک بر کتاب همراه بلومزبری در مطالعات اسلامی (بلومزبری، ۲۰۱۳، ص ۲) نوشته است و به ارائه چشم‌انداز رشته دانشگاهی «مطالعات اسلامی» در قبال مفاهیمی مثل اسلام و مسلمانان می‌پردازد. این کتاب مجموعه‌ مقالاتی از دانشمندان مختلف است که جنبه‌های مختلف مطالعات اسلامی غربی را بررسی می‌کنند و دکتر بنت ویراستاری کرده است.

***

مطالعات اسلامی کار تمام کسانی است که بر یکی از ابعاد اسلام تمرکز دارند. بسیاری افراد – مثلا، انسان‌شناسان، جامعه‌شناسان، دانشمندان علوم سیاسی، و متخصصان مطالعات دینی – در قبال مسئله وجود خدا یا «حقانیت» اسلام به‌مثابه یک دین بی‌طرفی پیشه می‌کنند. با این حال، الهی‌دانان مسیحی هم مثل سابق به مطالعه اسلام مشغولند، گاه از درون مدارس سطح بالایی چون آکسفورد و هاروارد، و یا حوزه‌های علمیه دینی و موسسات معقول و منقول. برخی از این دانشمندان نقش مهمی در گسترش مطالعات اسلامی ایفا می‌کنند، اگرچه فعالیتشان تمایز بین تحقیق دیانت‌محور و دین‌پژوهی بی‌طرفانه را کم‌رنگ می‌کند. دست‌کم یک حوزه علمیه یعنی «هارتفورد» در ایالت کنتیکت را می‌شناسیم که هیات علمی و دانشجویان مسلمان دارد.

دانشمندان مطالعات اسلامی تقریبا همیشه به پیگیری نوشته‌های مسلمانان علاقه‌ دارند؛ این رشته بیش از پیش به فعالیتی مشترک بین مسلمانان و نا-مسلمانان تبدیل شده است. مثل تمام رشته‌هایی که پسوند «مطالعات» دارد،  مطالعات اسلامی تلاش می‌کند در جمع‌آوری، فهرست‌برداری، و انتقال دانش بطور نظام‌مند عمل کند. بعضی موضوعات جایگاه محوری دارد، اول از همه قرآن، و بلافاصله بعد از آن و مرتبط با آن که موضوع حدیث است. این اولویت‌بندی بازتابی از تحقیقات خود مسلمانان درباره اسلام است؛ در مدارس اسلامی، آموزش علوم دین با قرآن و سنت آغاز می‌شود، و در این واقعیت هم جلوه‌گر است که وقتی می‌پرسیم «اسلام چیست» بسیاری مسلمانان جواب می‌‌دهند «قرآن و سنت». مسلمانان عبارت «اهل السنه و الجماعه» را برای اشاره به آنچه شکل حقیقی اسلام است به کار می‌برند.

تعریف اسلام، مثل تعریف دین، مسئله‌ای شدیدا مناقشه‌برانگیز است. مطالعات اسلامی معمولا کسانی را مسلمان تلقی می‌کند که خودشان را مسلمان معرفی می‌کنند. و بطور کلی «اسلام» را به تعبیر اسمیت یک «سنت انباشتی» (cumulative tradition) در نظر می‌گیرد. برخی مسلمانان اسلام را یک نظام سیاسی و یک دین می‌دانند؛ برخی دیگر معتقدند مسلمانان مختارند که بین سیاست و دین جمع کنند یا نکنند. اسلام در مقام یک «نظام تفسیری» پیوسته خود را بازتفسیر می‌کند. مطالعات اسلامی در پی کاوش در این است که چگونه تفسیرهای گوناگون بر اسلام مستند می‌شوند، با دگراندیشی و دگرسانی چه رفتاری می‌شود، و منظور دانشمندان از کاربرد اصطلاحاتی مثل «اسلام سنتی»، «اسلام معیار»، و «اسلام رایج» چیست.

منبع:

Clinton Bennett, “Introduction” in Clinton Bennett (ed), The Bloomsbury Companion to Islamic Studies, Bloomsbury Academic, 2013, p. 2.